Unternehmen Kalavryta «Επιχείριση Καλάβρυτα»

Εισαγωγή .

Πρόκειται για μία από τις μελανότερες σελίδες στην ιστορία της ανθρωπότητας. Το Ολοκαύτωμα των Καλαβρύτων, που διαπράχθηκε ακριβώς πριν από 73 χρόνια αποτελεί μαζί με το Δίστομο, τη Βιάννο και την Κοκκινιά μια αβάσταχτη στιγμή της ιστορικής πορείας αυτού του μικρού βραχότοπου που για αιώνες περιπίπτει στη δίνη των σχεδίων που κάνουν οι ισχυροί του παγκόσμιου παιγνίου εξουσίας.

Η Σφαγή των Καλαβρύτων είναι όμως παράλληλα και μια συμπυκνωμένη παραβολή που ξεδιπλώνει την μοίρα της ανθρώπινης κατάστασης. Μια κατάσταση στην οποία οι εξουσιαστές προσπαθούν να εξαλείψουν εντός τους κάθε απομεινάρι ανθρωπιάς ενώ οι εξουσιαζόμενοι αγωνίζονται για να συμβιβάσουν την αξιοπρέπεια τους με την αγάπη τους για ζωή.
Η ναζιστική Γερμανία είχε ένα συγκεκριμένο δόγμα για την αντιμετώπιση φαινομένων αντίστασης στην καταπιεστική, ληστρική και απάνθρωπη μεταχείριση των κατακτημένων περιοχών στην Ευρώπη. Κάθε ενέργεια που παρουσίαζε χαρακτηριστικά αμφισβήτησης της στρατιωτικής υπερδύναμης έπρεπε να κατατροπωθεί και ο άμαχος πληθυσμός αποτελούσε εγγύηση για τη διατήρηση της γερμανικής κατοχής με την έννοια ότι οι διαδικασίες αντιποίνων στους κατοίκους των κατακτημένων εδαφών ήταν σχεδόν αυτοματοποιημένες.

Ήδη από πολύ νωρίς, ωστόσο, φαινόμενα αντιστασιακής δράσης, εμφανίστηκαν σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Στην Ελλάδα η δράση του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ αποτελούσε από πολύ νωρίς ένα μεγάλο πρόβλημα για την ιταλική και μετέπειτα γερμανική κατοχή. Στην περίοδο που μας ενδιαφέρει- το δεύτερο μισό του 1943- και με την πλάστιγγα του πολέμου να γέρνει ήδη προς την πλευρά των Συμμάχων, η έντονη αντιστασιακή δραστηριότητα στην περιοχή της Αιγιαλείας-Καλαβρύτων ξεδιπλωμένη με τα σαμποτάζ και τις ενέδρες των ανταρτών οδήγησαν το γερμανικό Επιτελείο στην απόφαση ότι η αντίσταση γύρω από την περιοχή των Καλαβρύτων θα παταχθεί με οποιονδήποτε τρόπο.

Ως προοίμιο της γερμανικής βαρβαρότητας που θα ακολουθούσε μπορεί να θεωρηθεί η σύλληψη και η εκτέλεση του νεαρού Ελασίτη Ντίνου Παυλόπουλου προς το τέλος του Αυγούστου του 1943. Ο Παυλόπουλος οδηγείται στην πλημμυρισμένη από κόσμο πλατεία του Χελμού στα Καλάβρυτα δεμένος πισθάγκωνα. Ήρεμος και ευθυτενής σαν να μην φοβάται τον θάνατο. Μια θηλιά που ήταν δεμένη σε ένα χοντρό κλαδί του πλάτανου της πλατείας περάστηκε στον λαιμό του...

Ήταν 1η Σεπτεμβρίου του 1943. Αφορμή για την «Επιχείριση Καλάβρυτα» (Unternehmen Kalavryta)αποτέλεσε η μάχη της Κερπινής που πραγματοποιήθηκε 16-17 Οκτωβρίου του ίδιου έτους. Το «Ανεξάρτητο Τάγμα Καλαβρύτων του ΕΛΑΣ» και ο 5/479 Λόχος Schober   αντιπαρατέθηκαν με κατάληξη την αιχμαλωσία δεκάδων Γερμανών. Οι αντάρτες αργότερα εκτέλεσαν 75 αιχμάλωτους Γερμανούς στην τοποθεσία Μαγέρου. Απόφαση που αποδείχτηκε μοιραία για τη γύρω περιοχή και τους κατοίκους της. Ο Καρλ φον Λε Σουιρ, Διοικητής της 117ης Μεραρχίας εξέδωσε τη διαταγή για την Επιχείρηση Καλάβρυτα με όλες τις λεπτομέρειες για αντίποινα και παρακολούθησε από κοντά την εφαρμογή της. Κάποιας μορφής θεία Δίκη του επεφύλαξε να πεθάνει αιχμάλωτος στο Στάλινγνκραντ δύο χρόνια μετά.

Αρχές Δεκέμβρη οι εξαγριωμένοι πλέον Γερμανοί εκτελούν αντάρτες και μέλη οικογενειών τους, ενώ 8 Δεκεμβρίου ισοπεδώνουν ιστορικά χωριά όπως οι Ρογοί, η Κερπινή, η Άνω και Κάτω Ζαχλωρου. Οι χιτλερικοί απέχουν πλέον μόνο λίγα μέτρα από τα θύματά τους. Οι Γερμανοί εισέρχονται στα Καλάβρυτα 9 Δεκεμβρίου πλήρως εξοπλισμένοι. Οι πληροφορίες για τον τρόπο που συμπεριφέρθηκαν οι «Ούνοι» (όπως τους αποκαλούσαν οι Καλαβρυτινοί) στα γύρω χωριά είχαν προφανώς γίνει κτήμα και των κατοίκων των Καλαβρύτων. Διάφορες προσπάθειες του προέδρου της Κοινότητας, Χρήστου Παπανδρέου και επιφανών Καλαβρυτινών να ζητήσουν βοήθεια από τους Άγγλους έπεσαν στο κενό. Οι τελευταίοι είχαν πιστέψει και οι ίδιοι (ή έτσι έδειχναν τουλάχιστον) ότι οι Γερμανοί είχαν στόχο απλώς τις οικογένειες των ανταρτών και δεν θα πείραζαν κανέναν άλλον. Φυσικά, οι Καλαβρυτινοί πραγματοποίησαν κινήσεις κατευνασμού απέναντι στους Γερμανούς αλλά αυτοί ήταν αμείλικτοι.
Οι αντάρτες από την άλλη, θεώρησαν πιθανότατα ότι οποιαδήποτε επιθετική πρόθεση ενάντια στους κατακτητές θα λειτουργούσε σαν λάδι στη φωτιά για τους αποφασισμένους Γερμανούς.

Οι καμπάνες... 13 Δεκεμβρίου 1943.

Η παγωνιά του δυσβάστακτου χειμώνα των Καλαβρύτων είχε αποκτήσει μια νέα απόκοσμη αίσθηση ψυχρότητας με την επίγνωση ότι ένα εξάρτημα της ισχυρότερης στρατιωτικής μηχανής που γνώρισε μέχρι τότε η ανθρώπινη ιστορία ήταν μέσα στο χωριό και αποτελούνταν από αφιονισμένους Γερμανούς. Οι τρομοκρατημένοι Καλαβρυτινοί ξυπνούν απότομα ένα πρωινό που για πολλούς θα ήταν το τελευταίο. Ο πρόεδρος της Κοινότητας, Παπανδρέου, χτυπά στα ξημερώματα με έναν γρήγορο ρυθμό την καμπάνα. Η διαταγή των Γερμανών είναι σαφής αν και δεν προσφέρει ξεκάθαρες ενδείξεις για το τι μπορεί να ακολουθήσει. Όλοι οι κάτοικοι των Καλαβρύτων θα πρέπει να προσέλθουν στο Δημοτικό Σχολείο (εκεί όπου σήμερα στεγάζεται το Μουσείο του Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος) με ψωμί μιας ημέρας και μια κουβέρτα. Οι πιο αισιόδοξοι υποθέτουν ότι θα ακολουθήσει ο εκτοπισμός τους. Κάποιοι άλλοι, είναι βέβαιοι ότι αυτό που τους περιμένει δεν είναι παρά το ίδιο τους το τέλος. Η περικύκλωση του χωριού από τους Γερμανούς δεν αφήνει πολλά περιθώρια για διαφυγή. Από τη στιγμή που ήταν στα Καλάβρυτα μόνο η τύχη ή κάποιος επιλεκτικός θεός θα μπορούσε να τους σώσει.
Ο 17χρονος Γιώργος Λυμπέρης (στη μνήμη του οποίου αφιερώνεται το κείμενο) λέει στον θείο του: -Θείο... - Έλα, αγάπη μου, να σε πάρω να πάμε - Θείο, μην πάμε θα μας σκοτώσουνε. Θείο θα μας σκοτώσουν... Σηκώθηκε, και μουτζώνοντας το σπίτι του φωνάξε «Αυτό το ρημαδιακό δεν θα το ξαναδώ!» Αυτή ήταν μόνο μία από τις τραγικές σκηνές που εκτυλίχθηκαν τη μέρα της εκτέλεσης. Μια άλλη, ενδεικτική της βαρβαρότητας του στρατού των κατακτητών, είναι η σκηνή του αποχαιρετισμού του Βασίλη Χρυσανθακόπουλου.
Καθώς έβγαινε από το σπίτι του κατόπιν εντολής των Γερμανών, προσπάθησε να φιλήσει το ενός έτους κοριτσάκι του που ήταν στην αγκαλιά της μητέρας του. Οι Γερμανοί στρατιώτες δεν του το επέτρεψαν... Αυτή του η επιθυμία δεν θα επηρέαζε καθόλου τον σχεδιασμό τους. Ωστόσο, δεν τον άφησαν. Στο Δημοτικό Σχολείο έλαβε χώρα μία από τις πιο δύσκολες στιγμές της ευρωπαϊκής ιστορίας. Οι άντρες και τα αγόρια άνω των δεκατριών τοποθετούνταν στην αριστερή αίθουσα ενώ στη δεξιά έστελναν τα γυναικόπαιδα και τους υπέργηρους.
Αγόρια καχεκτικά που έδειχναν μικρότερα από όσο ήταν πραγματικά είχαν μεγαλύτερη τύχη από πιο υγιείς συμμαθητές τους που ακολούθησαν τους πατεράδες τους.
Γερμανοί στρατιώτες αποφάσιζαν για το ποιος θα ζήσει και ποιος θα πεθάνει σε ένα χωριό που αποτελούσε απλά μια κουκκίδα σε έναν στρατιωτικό χάρτη. Το νέο «καλό» σενάριο ήταν ότι οι άρρενες θα λειτουργούσαν ως εγγύηση ότι δεν θα επιτεθούν οι αντάρτες. Άλλωστε οι Γερμανοί ποτέ δεν είπαν ξεκάθαρα ότι τους πήγαιναν για εκτέλεση. Οι άνδρες και οι έφηβοι είχαν αρχίσει ήδη να διασχίζουν το μονοπάτι που οδηγούσε στη Λάκκα του Καππή θυμίζοντας έναν άνθρωπο που 2000 χρόνια πριν ανέβηκε έναν παρόμοιο λόφο έτοιμος να πεθάνει. Οι Καλαβρυτινοί ανέβαιναν υπό το βλέμμα των Γερμανών. Ο Ιησούς υπό το βλέμμα των Ρωμαίων και των Εβραίων.

Η εξουσία αλλάζει πρόσωπα αλλά δεν αλλάζει ποτέ βλέμμα...
Η καταχνιά έκανε δύσκολη την επικοινωνία μεταξύ των μελλοθανάτων. Ωστόσο, όταν έφτασαν στο χωράφι υπήρχε μια μεγάλη ανησυχία. Διοικητής αυτού που εν τέλει λειτούργησε σαν εκτελεστικό απόσπασμα ήταν ο διαβόητος Γερμανός αξιωματικός Konrad Döhnert, που ήταν (εσφαλμένα) περισσότερο γνωστός ως Τέννερ. Γνώστης ελληνικών, ο καθηγητής Θεολογίας και Χημείας, Döhnert, εκτελούσε χρέη διερμηνέα. Παρατηρώντας τη νευρικότητα του πλήθους απευθύνθηκε στον μελλοθάνατο Κ. Αθανασιάδη σχετικά: «Διαπιστώνω μια διάχυτη νευρικότητα, ανησυχία στον κόσμο». Ο Κ. Αθανασιάδης αποκρίθηκε: «Ο κόσμος έχει δίκιο να ανησυχεί, γιατί μας φέρατε εδώ; Τι σκοπεύετε να κάνετε; Είμαστε φιλήσυχοι οικογενειάρχες». Ο αξιωματικός ανταπάντησε: «Είμαστε εδώ για να πολεμήσουμε τους αντάρτες. Θα κάψουμε τα σπίτια σας για να μην έχουν καταφύγιο οι αντάρτες. Εσάς δεν θα σας πειράξουμε.... Έχετε τον λόγο της στρατιωτικής μας τιμής».

Είχαν περάσει τρεις ώρες από τότε που ανέβηκαν οι άρρενες στον λόφο του Καππή. Κατά τις 11.00 οι Γερμανοί άρχισαν να μετρούν τους συγκεντρωμένους ενώ ταυτόχρονα συμπατριώτες τους κατέκαιγαν τα σπίτια των Καλαβρυτινών και λήστευαν την τοπική Τράπεζα. Διαδοχικά, μία κίτρινη, μία πράσινη και μία κόκκινη φωτοβολίδα έδωσαν το σήμα. Τα τρία πολυβόλα άρχισαν να εξολοθρεύουν τους Καλαβρυτινούς. Όσοι ήταν αρκετά «τυχεροί» για να γλιτώσουν τα πυρά, είχαν την τιμή (μάλλον με αυτόν τον τρόπο αντιλαμβάνονταν οι Γερμανοί την στρατιωτική τιμή) να δεχτούν την χαριστική βολή. Δεκατρείς άνδρες γλίτωσαν θαμμένοι κάτω από τα πτώματα των συγγενών τους, των συμμαθητών τους και των φίλων τους. Ο αριθμός των εκτελεσθέντων υπολογίζεται στους 700. Φυσικά η εκτέλεση έγινε αντιληπτή από τους εγκλωβισμένους στο σχολείο. Σχεδόν ταυτόχρονα μια φωτιά ξέσπασε στο υπόγειο του κτηρίου μιας και οι Γερμανοί μάλλον ήθελαν να κάψουν ζωντανά και τα γυναικόπαιδα. Το απελπισμένο πλήθος όρμησε προς τις κλειστές εξόδους και με διάφορους τρόπους κατάφερε να γλιτώσει. Οι Γερμανοί δεν εμπόδιζαν τη διαφυγή των γυναικών αφού η απόγνωση στα πρόσωπα μικρών παιδιών και γυναικών που μόλις είχαν χάσει πατεράδες και συζύγους ήταν ένα διασκεδαστικό θέαμα. Το εκτελεστικό απόσπασμα κατέβηκε από τον λόφο του Καππή τραγουδώντας.
Αίματα είχαν βάψει τις μπότες των στρατιωτών.

Μέσα στο απόσπασμα, σύμφωνα με μαρτυρίες ακούγονταν ομιλίες και τραγούδια στα ελληνικά, υπονοώντας την ανίερη συμμετοχή Ελλήνων στη σφαγή.
Οι γυναίκες ξεκίνησαν το δύσκολο έργο της εύρεσης και της ταφής των νεκρών. Ανέβαιναν το λόφο πατώντας πάνω σε ένα παγωμένο κόκκινο μείγμα από αίμα, χιόνι και λάσπη. Μερικά θύματα ήταν αδύνατο να αναγνωριστούν καθώς τα βλήματα είχαν κάνει αγνώριστα τα πρόσωπά τους.

Με πρόχειρα μέσα όπως κουβέρτες και σκάλες, ή ακόμα και με τα ίδια τους τα χέρια οι χήρες κατέβασαν τα πτώματα των συζύγων και των παιδιών τους. Ο Ηλίας Λιακόπουλος διηγείται: «Θυμάμαι ακόμα, εμείς τα παιδιά καθόμαστε απέναντι από το νεκροταφείο και βλέπαμε με τι πρωτόγονα μέσα -κουβέρτες, σεντόνια, σκάλες- οι γυναίκες κουβαλούσανε τους νεκρούς, παρατηρούσαμε τον αγώνα που κάνανε μέσα στο νεκροταφείο, για να ανοίξουν ένα πρόχειρο μνήμα να τους ενταφιάσουν. Χωρίς κανένα εργαλείο, χωρίς κανένα ξινάρι- κι αν υπήρχε, το χρησιμοποιούσαν καμιά εκατοστή οικογένειες-σκάβανε με τα χέρια τους, όσο μπορούσαν, κι ύστερα τους σκέπαζαν με λίγο χώμα. Θυμάμαι, λεγόταν τότε ότι οι γυναίκες φυλάγανε τα βράδια το νεκροταφείο από τα πεινασμένα σκυλιά που πήγαιναν και ξέχωναν του νεκρούς για να φάνε». ( σ. 231, Μαρτυρίες, 2011).

Επίλογος.

Στο Ολοκαύτωμα των Καλαβρύτων δεν αποδείχτηκε μόνο ο παραλογισμός του απάνθρωπου οράματος του χιτλερισμού. Δεν χάθηκε μόνο η αξιοπρέπεια ενός λαού που έδωσε στην ανθρωπότητα πνεύματα όπως ο Goethe, ο Hegel, ο Beethoven, και ο Marx. Την τραγική 13η Δεκέμβρη του 1943 η ανθρωπότητα έδωσε στον εαυτό την μια ακόμη υπενθύμιση ότι είναι ικανή για το χειρότερο. Αλλά και για το καλύτερο. Οι γυναίκες των Καλαβρύτων βρήκαν τη δύναμη μέσα από την απόλυτη καταστροφή να αναγεννήσουν τα Καλάβρυτα και να φτιάξουν τη ζωή τους, αψηφώντας τα τραύματα του πολέμου. Όπως το έθεσε ο επιζών Σωκράτης Αθανασιάδης: «Η καταστροφή των Καλαβρύτων και ο θάνατος του πατέρα μου και οι δύσκολες και σκληρές συνθήκες που αντιμετώπισα στην εφηβική μου ηλικία πιστεύω ότι διαμόρφωσαν, σε μεγάλο βαθμό, τον χαρακτήρα μου και την προσωπικότητά μου. Συνειδητοποίησα τότε για πρώτη φορά ότι η ζωή είναι ένας συνεχής αγώνας αλλά επίσης ότι εγώ, όπως και κάθε άνθρωπος, έχει τη δυνατότητα να ξεπεράσει κάθε δυσκολία και εμπόδια, εάν επιστρατεύσει τα τεράστια αποθέματα δυνάμεων που έχει μέσα του και να επιτύχει, εάν διαθέτει την κοινή λογική, να εργάζεται σκληρά αλλά και μεθοδικά και να παραμένει προσηλωμένος στις αρχές και τους στόχους του και ασυμβίβαστος σε θέματα ηθικής τάξεως»

-(σ. 273-4, Μαρτυρίες, 2011) Πηγές Μαρτυρίες Καλάβρυτα 13-12-43. (2011).

-Στα μονοπάτια της μνήμης. Έκδοση του Δημοτικού Μουσείου του Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος.

-Καλάβρυτα. Μαρτυρίες (Επιμ. Α. Παπαγεωργίου & Χ. Φωτεινόπουλος).

-(2014). Κραυγή-Το γυναικείο βίωμα της Καλαβρυτινής τραγωδίας (2η Έκδ.).

-Έκδοση του Δημοτικού Μουσείου του Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος. Καλάβρυτα.
πηγή