Πρώτο φως στο διαρκές έγκλημα κατά της Κύπρου

Επιβεβαιώνονται πλήρως τα όσα είχε αποκαλύψει ο Κώστας Βαξεβάνης έξι χρόνια πριν, στις τηλεοπτικές εκπομπές του Κουτιού της Πανδώρας, μετά το άνοιγμα του φακέλου της Κύπρου. «Εφιάλτες» οι Δημ. Ιωαννίδης, Γρ. Μπονάνος και άλλα στελέχη της άκρας Δεξιάς, μέσα από τους τέσσερις πρώτους τόμους του υλικού της εξεταστικής επιτροπής που άργησαν 33 χρόνια.




Επιμέλεια: Αρτέμης Ψαρομήλιγκος, Βασιλική Λάζου, Νίκος Σερβετάς / Kουτί της Πανδώρας


Η δημοσιοποίηση των πορισμάτων της Εξεταστικής Επιτροπής της Βουλής των Ελλήνων και της κυπριακής Κοινοβουλευτικής Επιτροπής της Βουλής των Αντιπροσώπων για τον Φάκελο της Κύπρου λύνει μια πολιτική και ηθική εκκρεμότητα. Οι τέσσερις πρώτοι τόμοι, 600 σελίδων έκαστος, από τους συνολικά 30 που περιέχουν το σύνολο του υλικού το οποίο αφορά τα όσα τραγικά διαδραματίστηκαν στο νησί το 1974: το χουντικό πραξικόπημα και την τουρκική εισβολή. Η πρώτη ελληνική μεταπολιτευτική κυβέρνηση είχε κάνει ανολοκλήρωτα βήματα ως προς την αποχουντοποί­ηση των ενόπλων δυνάμεων, με τις δίκες «των πρωταιτίων της 21ης Απριλίου» κ.ά. Oι υπεύθυνοι όμως για την τραγωδία της Κύπρου παρέμειναν ατιμώρητοι.

Από τις 3 Μαρτίου 1986 είχε συγκροτηθεί εξεταστική επιτροπή αποτελούμενη από 30 βουλευτές, η οποία θα υπέβαλλε το πόρισμά της μέσα σε έξι μήνες. «Κι οι μήνες γίναν χρόνια».

Το υλικό που δημοσιοποιήθηκε στις 24 Οκτωβρίου 2018 καταλαμβάνει τέσσερις τόμους και αρχίζει με ιστορική αναδρομή του Κυπριακού μέχρι τις συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου. Εν συνεχεία τονίζεται πως «τη θέση της έννομης τάξης στην Ελλάδα είχε καταλάβει από τις 21 Απριλίου 1967 και δώθε, μέχρι τις 23 Ιουλίου 1974, η βία, που τον τελευταίο καιρό είχε γίνει ωμότερη».
Η ελληνική μεραρχία

«Η αποστολή στο έδαφος της Κυπριακής Δημοκρατίας της Ελληνικής Μεραρχίας (24.700 άνδρες) έλαβε χώραν κατά το δεύτερο τετράμηνο του 1964, είχε δε αποκλειστικό σκοπό την εξασφάλιση της άμυνας της σύμμαχης χώρας από τους σαφείς κινδύνους που διαγράφονταν και τότε για τουρκική εισβολή στο νησί» τονίζεται στην έκθεση.

Η ανάκληση της Μεραρχίας Κύπρου «αποφασίστηκε από την τότε κυβέρνηση Κωνσταντίνου Κόλλια» (ο αντιστράτηγος Γρηγόριος Σπαντιδάκης, που στην κατάθεσή του ισχυρίζεται ότι δεν τον είχε εύρει σύμφωνο, ο κατοπινός «αντιβασιλεύς» Γεώργιος Ζωιτάκης, ο Παναγιώτης Πιπινέλης, ο αρχηγός του πραξικοπήματος συνταγματάρχης Γεώργιος Παπαδόπουλος, ο στρατηγός Οδυσσεύς Αγγελής) χωρίς να ζητηθεί η γνώμη της Κύπρου. Ο Παπαδόπουλος προέβαλε την ύπαρξη άμεσου κινδύνου ελληνοτουρκικής σύρραξης. Σύμφωνα με την κατάθεση Πιπινέλη έγινε ύστερα από πίεση των ΗΠΑ. Αυτό, όπως επισημαίνεται στην έκθεση, δεν αίρει τις ευθύνες των χουντικών. Ο μάρτυρας αντιστράτηγος Ανδρέας Σιαπκαράς τη χαρακτήρισε επαίσχυντη.

«Συνολικά οι Ελληνικές και Ελληνοκυπριακές Δυνάμεις τον Ιούλιο 1974 ήταν 11.500 άνδρες». Το Γενικό Επιτελείο Εθνικής Φρουράς κατήρτισε το νέο σχέδιο άμυνας της Κύπρου, με κωδική ονομασία «Αφροδίτη», που προέβλεπε κύρια αμυντική προσπάθεια στην περιοχή της Αμμοχώστου και δευτερεύουσα στην περιοχή Λευκωσίας και Κυρήνειας.
Δείτε την εκπομπή - Φάκελος Κύπρου: Το πραξικόπημα, τα απόρρητα έγγραφα, οι μαρτυρίες των πρωταγωνιστών
Ο ρόλος της χούντας

Ομως, ταυτόχρονα «στα πλαίσια της εκστρατείας μίσους κατά του Μακαρίου, σημειώθηκαν μέχρι την άνοιξη του 1974 σωρεία απαράδεκτων αλλά και εγκληματικών πράξεων, οι οποίες αποτελούσαν οργανωμένες συνωμοσίες και σκευωρίες σε βάρος του».

1] Ενοπλη επίθεση, μια στυγερή απόπειρα ανθρωποκτονίας (Μάρτης ’70) μέσα στη Λευκωσία κατά του ελικοπτέρου του Μακάριου με πιλότο τον αληθινά ηρωικό επισμηναγό Ζαχαρία Παπαδογιάννη.

2] Μυστική άφιξη στην Κύπρο του στρατηγού Γρίβα (1971) και ανάληψη της ηγεσίας της ΕΟΚΑ Β΄.

3] Εντονη και απειλητική υπόδειξη της χούντας προς τον Μακάριο (Γενάρης ’72) να αποχωρήσει από την προεδρία της Δημοκρατίας και την ενεργό πολιτική, επειδή είχε κάνει εισαγωγή τσεχοσλοβάκικων όπλων.

4] Το ετοιμαζόμενο (Φλεβάρης ’72) πραξικόπημα με πρωταγωνιστές τους Παύλο Παπαδάκη, διοικητή της ΕΛΔΥΚ (Ελληνική Δύναμη Κύπρου), και τον κουμπάρο του Ιωαννίδη Ανδρέα Κονδύλη κ.λπ.

5] Σχέδιο δολοφονικής επίθεσης εναντίον του Μακάριου κοντά στον Αγιο Σέργιο τον Οκτώβρη του ’73.

Παρατίθενται οι ανησυχίες του Μακάριου για τα σχέδια της χούντας. Στις 2 Ιουλίου 1974, λίγο πριν από το πραξικόπημα εναντίον του, γράφει προς τον «πρόεδρο» Φαίδωνα Γκιζίκη: «Πολλάκις διερωτήθην διατί μία παράνομος και επιζήμιος εθνικώς οργάνωσις, η οποία επιφέρει διαιρέσεις και διχονοίας, διανοίγει ρήγματα εις το εσωτερικόν μας μέτωπον και οδηγεί τον Κυπριακόν Ελληνισμόν προς εμφύλιον σπαραγμόν, υποστηρίζεται υπό Ελλήνων αξιωματικών. Και πλειστάκις επίσης διερωτήθην κατά πόσον η τοιαύτη υποστήριξη τυγχάνει της εγκρίσεως της Ελληνικής Κυβερνήσεως […] Η Εθνική Φρουρά, ως έχουν σήμερον η σύνθεσις και η στελέχωσίς της, εξετράπη του σκοπού της και κατέστη εκτροφείον παρανόμων, κέντρον συνωμοσιών κατά του κράτους».

Είναι έξω από κάθε αμφιβολία –αναφέρεται στην έκδοση– ότι το μοιραίο για την Κύπρο πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 1974 αποφασίστηκε από τον Απρίλιο σε επανειλημμένες διαβουλεύσεις στο σπίτι του Ανδρουτσόπουλου από τους:

1] Φαίδωνα Γκιζίκη, «πρόεδρο της Δημοκρατίας»

2] Αδαμάντιο Ανδρουτσόπουλο, «πρωθυπουργό»

3] Δημήτριο Ιωαννίδη, αρχηγό της χούντας, ο οποίος επίμονα υποστήριζε ότι ο Μακάριος ήταν εθνικά επικίνδυνος

4] Γρηγόριο Μπονάνο, «αρχηγό Ενόπλων Δυνάμεων».

Η οριστική απόφαση λήφθηκε το δεύτερο δεκαήμερο του Ιούνη του1974, όπως μαρτύρησε ο συνταγματάρχης Μιχ. Πηλιχός, εξ απορρήτων του Ιωαννίδη.

«Σκοτώστε τον Μακάριο»

«Το πραξικόπημα εκδηλώθηκε τη Δευτέρα 15 Ιούλη 1974 και ώρα 8.15΄ πρωινή. Η ώρα αυτή καθορίστηκε από τους ταξίαρχο Γεωργίτση (αρχηγός του ΓΕΕΦ - Γενικό Επιτελείο Εθνικής Φρουράς) και Κομπόκη, την ενέκριναν Ιωαννίδης και Μπονάνος με σκοπό να είναι σίγουροι ότι ο Μακάριος θα βρισκόταν στο Προεδρικό Μέγαρο».

Το πραξικόπημα τελικά επικράτησε, με αποτέλεσμα να θρηνήσουμε πάρα πολλά θύματα. Κατά τον Γεωργίτση υπάρχουν 32 νεκροί από την Εθνοφρουρά και 22 από το Επικουρικό Σώμα, κατά δε τον αντιστράτηγο Μπίτο νεκροί και τραυματίες υπερβαίνουν τους 300. Αμέσως ανακοινώθηκε μέσω του ΡΙΚ ότι ο Μακάριος είναι νεκρός. Διατάχθηκε η ακταιωρός «Λεβέντης», έπλευσε προς Πάφο και βομβάρδισε τον ραδιοφωνικό σταθμό με σκοπό να αποκλειστεί η δυνατότητα του Μακάριου να μεταδίδει μηνύματα. Ο ακροδεξιός ΕΟΚΑβίτης Νικόλαος Σαμψών διορίζεται «πρόεδρος».

Οπως προκύπτει από την κατάθεση που έδωσε στις 29.6.75 στην υποεπιτροπή του Κογκρέσου ο τότε πρεσβευτής των ΗΠΑ στην Αθήνα Χένρι Τάσκα, ο Ιωαννίδης διατηρούσε άμεση επαφή με τον σταθμάρχη της CIA στην Αθήνα. Μάλιστα διαβεβαίωνε τους άλλους χουντικούς πως «είχε

εγγυήσεις από όλους τους ενδιαφερόμενους και δη από τας ΗΠΑ ότι σε περίπτωση πραξικοπήματος κατά του Μακαρίου η Τουρκία δεν θα επενέβαινε» (καταθέσεις Γεωργίτση, Κομπόκη, Παλαΐνη, Πηλιχού κ.λπ.).
Χωρίς αντίσταση

Ενδείξεις για τους σχεδιασμούς της Τουρκίας υπήρχαν από καιρό και πλήθαιναν. «Ητανε σωρεία οι πληροφορίες οι οποίες αρχίσανε να έρχονται από τις 16 Ιουλίου και μετά για τις προετοιμασίες των Τούρκων για την απόβαση, ήτανε μετακινήσεις μονάδων, συγκέντρωσις στους λιμένες της Αλεξανδρέττας και της Μυρσίνης» θα καταθέσει ο μάρτυρας αντιστράτηγος Κατσαδήμας. Ομως Ιωαννίδης, Μπονάνος, Γαλατσάνος, Γκιζίκης, Ανδρουτσόπουλος «αγρόν ηγόρασαν».

Η διαταγή για απόπλου του τουρκικού στόλου δόθηκε από τον αρχηγό του στρατού, που βρισκόταν στα Αδανα, στις 5 το απόγευμα της 19.7.74 (κατάθεση Αλ. Σημαιοφορίδη). Στις 4.30 έως 4.45 π.μ. της επόμενης μέρας τοποθετεί ο ίδιος μάρτυρας την εμφάνιση του τουρκικού στόλου σε απόσταση ενός χιλιομέτρου από την Κυρήνεια.

Αντιστάσεως μη ούσης, η ενέργεια των Τούρκων, που άρχισαν να βγαίνουν στο νησί στις 5.20 π.μ., χαρακτηριζόταν όχι ως απόβαση ΑΛΛΑ ΩΣ ΑΠΟΒΙΒΑΣΗ από τον ίδιο τον χουντικό ταξίαρχο Γεωργίτση, ενώ συμφώνησε με τον χαρακτηρισμό ο «πορθητής» του προεδρικού μεγάρου Κων. Κομπόκης(!). Σε καμιά κατάθεση δεν αναφέρεται ότι το ΓΕΕΦ διέταξε πυρ κατά των εισβολέων. Η μόνη αξιόλογη στρατιωτική ενέργεια ήταν η κίνηση των τριών μοιρών καταδρομών προς την κατεύθυνση των στενών της Αγύρτας, με κύρια αποστολή να αποκόψει τη μόνη κατεύθυνση συνένωσης των δυνάμεων οι οποίες αποβιβάζονταν με τις δυνάμεις των Τουρκοκυπρίων της περιοχής Πενταδακτύλου Λευκωσίας.

Επειτα από πολλές παλινωδίες απεφάσισε να αποσταλεί η 1η Μοίρα Καταδρομών τη νύχτα της 21ης προς 22αν με αεροσκάφη «Νοράτλας». Από τα 15 συνολικά αεροσκάφη μόνο τα 13 έφθασαν διότι τα δύο έχασαν τον προσανατολισμό τους. Αυτά που έφτασαν στη Λευκωσία εβάλλοντο από εδάφους (φίλια πυρά) με αποτέλεσμα την κατάρριψη ενός και σκοτώθηκαν όλοι (28 άνδρες του στρατού ξηράς) και το πλήρωμα πλην ενός.

Για την υπόθεση «αποστολής» και ανάκλησης ελληνικών υποβρυχίων επισημαίνεται: Ο αρχηγός ναυτικού διατάσσει τα δύο από τα τρία υποβρύχια («Γλαύκος» και «Νηρεύς») να πλεύσουν προς την Κύπρο για προσβολή των τουρκικών δυνάμεων. Ομως την 21η Ιουλίου ώραν 13.00 εκδόθηκε διαταγή ανάκλησης ύστερα από εντολή του αρχηγού ΑΕΔ στρατηγού Μπονάνου λόγω των ανησυχιών του, όπως έλεγε, για την άμυνα του Αιγαίου από τυχόν επίθεση από βορρά ή ανατολή (κατάθεση Αραπάκη).

Δείτε την εκπομπή - Φάκελος Κύπρου: Η εισβολή, η προδοσία, οι Αμερικάνοι
Προδοτικές καταθέσεις

Χαρακτηριστικές του μεγέθους της ακροδεξιάς προδοσίας είναι οι καταθέσεις της εποχής στην ελληνική κοινοβουλευτική επιτροπή από τον αντιστράτηγο Παν. Κατσαδήμα και τον υποστράτηγο Γ. Πούλο.

ΠΡΟΕΔΡΟΣ: Ο επιτιθέμενος στην απόβαση έχει απώλειες;

ΚΑΤΣΑΔΗΜΑΣ: Κατά τεκμήριον ναι, πολύ περισσότερες από τον αμυνόμενο πρέπει να έχει.

Πρ.: Σας ανεφέρθη στο ΑΕΔ πόσοι Τούρκοι σκοτώθηκαν κατά την απόβαση;

Κ: Δεν νομίζω ότι ξέρω πόσοι Τούρκοι σκοτωθήκανε. Πάντως η αντίστασις είναι γεγονός ότι ήτανε όχι σοβαρά.

Πρ.: Οι δυνάμεις και ο οπλισμός ο οποίος προεβλέπετο από το σχέδιο δεν ήταν εκεί, γιατί;

Κ: Δεν ήτανε, γιατί είχανε συμμετάσχει στο πραξικόπημα κατά του Μακαρίου. Οταν λέω τον οπλισμό, αυτό εννοώ, όπως άκουσα μετά, ήτανε ορισμένα αντιαρματικά πυροβόλα, τα οποία είχαν αποστολή να χρησιμοποιηθούν εναντίον των αποβατικών, δεν ήτανε εκεί. Είχανε μετάσχει και αυτά στο πραξικόπημα. […] Δεν γίνονταν ούτε οι ενημερώσεις οι οποίες είναι κανονική διαδικασία στην αίθουσα επιχειρήσεων, υποβάλλονται εισηγήσεις και λαμβάνονται αποφάσεις από τον διοικητή. […] Παρά τις αντιδράσεις ότι οι Τούρκοι μπλοφάρουν, ότι κάνουν επίδειξη δυνάμεων και ότι δεν πρόκειται να κάνουν τίποτα, εντούτοις…

Πρ.: Ποιος τα έλεγε αυτά, ότι οι Τούρκοι μπλοφάρουν;

Κ: Οπως ανέφερα, εγώ τα άκουσα από τον κ. Χανιώτη, τουλάχιστον τη νύχτα 18 προς 19.

Πρ.: Στρατηγός δεν ήταν ο κ. Χανιώτης; […] Και έλεγε ότι μπλοφάρουν οι Τούρκοι, δεν πίστευε δηλαδή τις διαβεβαιώσεις.

Κ: Ενα οχηματαγωγό, στο οποίο εκτός από το τάγμα επεβιβάσθη και ένας αριθμός Κυπρίων φοιτητών […] και οι οποίοι επήγανε κάτω ως εθελονταί, όταν έφτασε σε απόσταση 80 μιλίων από την Πάφο διετάχθη να επιστρέψει.

Πρ.: Σταθείτε τώρα, κύριε μάρτυς, εδώ στέλνουμε αεροπλάνα, στέλνουμε πλοία, υποβρύχια, το 573 τάγμα, διατάσσονται να επιστρέψουνε, μα είναι αυτά σοβαρές στρατιωτικές ενέργειες;

Κ: Ασφαλώς όχι.

«Εγκεκριμένη άσκησις του ΝΑΤΟ»!

Τον τεχνητό εφησυχασμό που καλλιεργούσαν ο Μπονάνος και οι συν αυτώ επιβεβαιώνει και ο υποστράτηγος Πούλος: «Με πήρε ο ταξίαρχος Σπ. Πολίτης και μου λέει, κύριε Πούλο σε ήξερα για παλικάρι, φοβάσαι τους Τούρκους; Μπλοφάρουν, μου λέει, σας είπαμε. Και τι θα κάνουμε; του λέω, θα περιμένουμε έτσι να μας κάψουνε; Να πάτε να κοιμηθείτε, δεν γίνεται τίποτα. Εκείνη την ώρα έφτασε κι ένα σήμα πλέον με telex, που έλεγε “Κινήσεις τουρκικών ναυτικών δυνάμεων βορείως Κύπρου. Εγκεκριμένη άσκησις υπό του ΝΑΤΟ. Αυτοσυγκράτησις”». Και συνεχίζει στην κατάθεσή του ο υποστράτηγος Πούλος: «Εκείνη τη στιγμή ο Γεωργίτσης μού λέει έλα στο τηλέφωνο. Κι ακούω τον Μπονάνο:

-Τι κάνετε; Γιατί ρίχνετε; Γιατί βαράνε τα αντιαεροπορικά;

-Μας καίνε.

-Δεν σας είπα να μην χτυπήσετε; Βλέπετε φαντάσματα; Ονειρα;».

Στις 24 Ιουλίου 1974 οι χουντικοί κατέρρευσαν και παρέδωσαν την εξουσία στην υπό τον κ. Καραμανλή κυβέρνηση, την αποκαλούμενη «Εθνικής Ενότητος». Την όρκισε ο συνωμότης εναντίον του Μακάριου Φαίδων Γκιζίκης…