Η ΕΙΔΙΚΗ ΜΝΗΜΟΝΙΑΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ ΤΗΣ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΔΙΑΡΘΡΩΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΤΑ ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ ΚΑΘΗΚΟΝΤΑ

Εισαγωγή


“Τα μνημόνια είναι συμπυκνωμένος αποσταγμένος νεοφιλελευθερισμός που στο παρελθόν εφαρμόστηκε στην Χιλή του Πινοσέτ”. Γιώργος Κατρούγκαλος, υπουργός Εργασίας

“Το μνημόνιο είναι ευλογία για τον τόπο”. Θεόδωρος Πάγκαλος

Εφτά χρόνια ύφεσης και έξι χρόνια διαδοχικών μνημονίων, δεν έχουν αφήσει πίσω τους τίποτε άλλο παρά στάχτη για τον εργαζόμενο λαό, ταξική αφαίμαξη και γενικευμένη κοινωνική ερημοποίηση. Η “ελπίδα” που έδωσε σε μεγάλα τμήματα της κοινωνίας η εκλογική ανέλιξη της νέας σοσιαλδημοκρατίας (με δεκανίκι την ψεκασμένη δεξιά), διαψεύστηκε πολύ σύντομα, σκορπώντας σε αυτά τα τμήματα περισσότερη παραίτηση και μοιρολατρία παρά θυμό και οργή για την προδοσία. Και είναι σήμερα που η συγκυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ βαθαίνει ακόμα περισσότερο τη μνημονιακή πολιτική και την επίθεση εναντίον της κοινωνικής πλειοψηφίας, σε απόλυτη συνέπεια με το δρόμο που επέλεξε να διαβεί: την πάση θυσία πρόσδεση με την ευρωενωσίτικη λυκοσυμμαχία. Το 2016 επεφύλαξε, λοιπόν, νέες ήττες και οπισθοχωρήσεις για τον εργαζόμενο λαό, που έρχονται να λειτουργήσουν σωρευτικά στην καθίζηση των τελευταίων χρόνων. Μέσα σε ένα διάστημα λίγων μηνών η συγκυβέρνηση πέρασε πέντε μείζονος σημασίας σχέδια νόμου (Φορολογικό, Ασφαλιστικό, Εφαρμοστικό Πολυνομοσχέδιο, Αναπτυξιακός Νόμος, Επείγουσες ρυθμίσειςγια την εφαρμογή της Συμφωνίας Δημοσιονομικών Στόχων και Διαρθρωτικών Μεταρρυθμίσεων), σε σαφή αντεργατική και αντιλαϊκή κατεύθυνση και σε τροχιά εξυπηρέτησης και διευκόλυνσης των συμφερόντων του κεφαλαίου. Ενδεικτικά αναφέρουμε μερικά από τα μέτρα που πάρθηκαν, κατ’ εφαρμογή της συμφωνίας της 12 Ιουλίου 2015:

- Μνημόνιο διαρκείας μέσω του δημοσιονομικού “κόφτη”, που παγιώνει και παρατείνει επ’ άπειρον την πολιτική λιτότητας, μονιμοποιώντας το καθεστώς έκτακτης ανάγκης της ελληνικής οικονομίας. Ο “προληπτικός μηχανισμός αυτόματης διόρθωσης του ελλείμματος” θα ενεργοποιείται σε περίπτωση μη επίτευξης των δημοσιονομικών στόχων. Οι αυτοματοποιημένες περικοπές, που θα εφαρμόζονται μετά από Προεδρικό Διάταγμα, αφορούν οριζόντιες περικοπές δαπανών (μεταξύ των οποίων συμπεριλαμβάνονται και οι μισθοί και οι συντάξεις), αλλά και την αύξηση των φόρων. Από το πεδίο εφαρμογής του “κόφτη” θα εξαιρείται το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων και οι κρατικές ενισχύσεις στις επιχειρήσεις.

- Επιτάχυνση του ξεπουλήματος της δημόσιας περιουσίας μέσω της “Ελληνικής Εταιρείας Συμμετοχών και Περιουσίας” (του λεγόμενου Υπερταμείου). Η κρίση υπερσυσσώρευσης του κεφαλαίου ως νομοτελειακό αποτέλεσμα της ίδιας της ύπαρξης του καπιταλισμού, και εν τέλει ως ο καπιταλισμός αυτοπροσώπως, διογκώνει και την πίεση για το ξεπούλημα της δημόσιας περιουσίας ώστε να ανοίξουν νέα πεδία κερδοφορίας για το κεφάλαιο. Οι ιδιωτικοποιήσεις, πέρα από πηγή άμεσων εσόδων με προορισμό την αποπληρωμή του χρέους και της ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών (1), απελευθερώνουν και νέα πεδία δραστηριότητας για το κεφάλαιο όπου μπορούν να αξιοποιηθούν υπερσυσσωρευμένα λιμνάζοντα κέρδη. Το λεγόμενο Υπερταμείο έρχεται να επιταχύνει και να “εκσυγχρονίσει” τη διαδικασία αυτή, μιας και οι πρόσοδοι για το κεφάλαιο δεν ήταν μέχρι σήμερα οι αναμενόμενες. Στο εν λόγω Υπερταμείο εντάσσονται το ΤΑΙΠΕΔ, το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, η Εταιρεία Ακινήτων του Δημοσίου και η Εταιρεία Δημοσίων Συμμετοχών. Με τον τρόπο αυτό και με μεθόδους που θυμίζουν σύγχρονη αποικιοκρατία, περνά ολόκληρη η κινητή και ακίνητη περιουσία του κράτους για 99 χρόνια υπό την επιτήρηση και τον άμεσο έλεγχο των δανειστών, αφού η Κομισιόν και ο ESM θα διορίζουν τα δύο από τα πέντε μέλη του Εποπτικού Συμβουλίου (το οποίο με τη σειρά του θα διορίζει και τα μέλη του ΔΣ), ενώ οι αποφάσεις θα λαμβάνονται κατόπιν ενισχυμένης πλειοψηφίας 4 μελών. Με το τέχνασμα αυτό ο έλεγχος του Υπερταμείου περνά και τυπικά στον απόλυτο έλεγχο των δανειστών, αφού καμιά απόφαση δε θα μπορεί να ληφθεί χωρίς την έγκρισή τους.

- Πλήρης διάλυση της κοινωνικής ασφάλισης και μετατροπή του ασφαλιστικού συστήματος από (σχετικά) αναδιανεμητικό σε ανταποδοτικό/αναλογικό. Αύξηση του ορίου συνταξιοδότησης από τα 65 στα 67 (και η πρόωρη συνταξιοδότηση στα 62 με 40 έτη εργασίας). Κλιμακωτή κατάργηση του ΕΚΑΣ μέχρι το 2019.

- Περαιτέρω φορολογική αφαίμαξη και νέα αύξηση του ΦΠΑ από 23% σε 24% σε βασικά είδη πρώτης ανάγκης (αλεύρι, αλλαντικά, μακαρόνια, ρύζι, φρυγανιές, χυμοί κλπ). Αύξηση στους έμμεσους φόρους, που πλήττουν ακόμα περισσότερο το ήδη λεηλατημένο λαϊκό εισόδημα, αφού αυξάνεται η τιμή στα καύσιμα, στον καφέ, στη σταθερή και κινητή τηλεφωνία κλπ.

- Νέες μειώσεις των μισθών και των συντάξεων μέσω της μείωσης του αφορολόγητου ορίου και της αύξησης των παρακρατήσεων και των ασφαλιστικών εισφορών.

- Διευκόλυνση των fasttrack κατασχέσεων μέσω της ενεργοποίησης των άρθρων 993 και 995 του τροποποιημένου από το καλοκαίρι του 2015 Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας, που καθιστούν σκληρότερες τις προϋποθέσεις προστασίας της πρώτης κατοικίας. Ταυτόχρονη ρύθμιση για τα Κόκκινα Δάνεια και αγορά των μη εξυπηρετούμενων δανείων από ξένα κερδοσκοπικά Funds.

- Τέλος, η αριστεροδεξιά του κεφαλαίου δεσμεύτηκε να λάβει μέτρα ύψους 5,4 δις ευρώ σε βάθος τριετίας, λαμβάνοντας ως αντάλλαγμα μια θολή και ασαφή υπόσχεση για πιθανή ελάφρυνση του χρέους, η οποία θα καθοριστεί από τους δανειστές στη βάση μιας αναθεωρημένης Ανάλυσης Βιωσιμότητας2. Έτσι, στο Eurogroup στις 24 Ιουνίου προβλέφθηκε η πιθανή ελάφρυνση του χρέους μετά το τέλος του προγράμματος στα μέσα του 2018 και υπό τον αυστηρό όρο ότι η Ελλάδα θα ανταποκριθεί στο δημοσιονομικό πλαίσιο πειθαρχίας που θέτουν οι δανειστές της και θα παραμείνει σε καθεστώς εποπτείας και ενισχυμένης επιτήρησης από την Κομισιόν ακόμα και μετά τη λήξη του προγράμματος. Η Ελλάδα, λοιπόν, θα πληρώνει για τοκοχρεολύσια το 15% του ΑΕΠ της μέχρι το 2018 και το 20% από το 2018 και πέρα (σύνολο 27 και 36 δις ευρώ αντίστοιχα). Όσον αφορά τα πρωτογενή πλεονάσματα, θα παραμείνουν στο προβλεπόμενο επίπεδο (0,5% για το 2016, 1,75% για το 2017, 3,5% για το 2018), ενώ η συγκυβέρνηση θέλει να τα αποκλιμακώσει από τη λήξη του τρέχοντος προγράμματος (2,5% το 2019 και 2% το 2020), λαμβάνοντας την κοφτή απάντηση του πρόεδρου του Eurogroup Πιέρ Μοσκοβισί: “Θα πρότεινα να μην ξανανοίξει αυτή η συζήτηση. Να μην σταυρώσουμε τα χέρια, να μην χαλαρώσουμε τους ρυθμούς, πρέπει να υλοποιηθούν όλες οι συμφωνίες”.

Παράλληλα, ενόψει και της δεύτερης αξιολόγησης, προετοιμάζεται για τον τρέχοντα χειμώνα νέο πακέτο μέτρων, κεντρικός άξονας του οποίου θα είναι η αναδιάρθρωση των εργασιακών σχέσεων, σε βάρος των προλεταριακών συμφερόντων, με την ευθυγράμμιση του ελληνικού θεσμικού πλαισίου με τις “βέλτιστες πρακτικές της ΕΕ”. Η ευθυγράμμιση αυτή θα περιλαμβάνει εφαρμογή μέτρων όπως η απελευθέρωση των ομαδικών απολύσεων κατ’ εφαρμογή των Οδηγιών της ΕΕ, η μείωση του χρόνου προειδοποίησης της απόλυσης, η αύξηση του ορίου των απολύσεων, ο περιορισμός της συνδικαλιστικής δράσης και των απεργιών, η καθιέρωση των λεγόμενων minijobs, η δυνατότητα εργοδοτικού λοκ άουτ για όσες απεργίες κρίνονται “καταχρηστικές” κλπ. Σε έκθεσή που δημοσίευσε το περασμένο καλοκαίρι το ΔΝΤ προτείνει εκτεταμένες παρεμβάσεις στην αγορά εργασίας, όπως ομαδικές απολύσεις, περιορισμό και αυστηροποίηση του πλαισίου των απεργιών και παραπέρα μείωση του κατώτατου μισθού, ώστε η αγορά εργασίας να γίνει πιο “ευέλικτη” και να μειωθεί η ανεργία των νέων! Όπως δήλωσε τον περασμένο Ιούλη στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Επίτροπος της ΕΕ για θέματα Απασχόλησης, Μαριάν Τίσεν: “Σε ό,τι αφορά τις συλλογικές απολύσεις, στην Ευρώπη έχουμε κανόνες, θέλουμε οι εργαζόμενοι να προστατεύονται. Έχουμε συγκεκριμένη διαδικασία που πρέπει να ακολουθηθεί, έχουμε κεφάλαια που διατίθενται για τη στήριξη των απολυμένων και τον προσανατολισμό τους σε άλλη εργασία. Όμως, δεν απαγορεύουμε τις συλλογικές απολύσεις, όπως γίνεται μόνο στην Ελλάδα και σε καμία άλλη χώρα, γιατί είναι κάτι που κοστίζει σε επενδύσεις. Κανένας επενδυτής έλληνας ή ξένος δε θα θέλει να επενδύσει αν ξέρει ότι σε περίπτωση που κάτι δεν πάει καλά, η κρατική διοίκηση μπορεί να μπλοκάρει τις αποφάσεις του επιχειρηματία. Αυτό εμποδίζει τις επενδύσεις, τις οποίες τις χρειάζεται η Ελλάδα για την ανάπτυξη και τη δημιουργία θέσεων εργασίας [...] Χρειαζόμαστε μεταρρυθμίσεις στο νόμο για τις απεργίες, αλλά πρέπει να γίνει με συλλογικό τρόπο, στη νομοθεσία για τον ιδιωτικό τομέα, τις συλλογικές απολύσεις που είναι πραγματικά ένα εμπόδιο στις επενδύσεις, την καταπολέμηση της αδήλωτης εργασίας”.

Η αναδιάρθρωση των εργασιακών σχέσεων, όμως, δεν επιβάλλεται από κάποιους μοχθηρούς Ευρωπαίους, αλλά είναι πάγια θέση και του ελληνικού κεφαλαίου. Ενδεικτικά, ο πρόεδρος του ΣΕΒ Δημήτρης Φέσσας δήλωνε στο ίδιο πρακτορείο ειδήσεων: “Στην Ελλάδα το εργασιακό περιβάλλον ήταν για δεκαετίες υπέρ-ρυθμισμένο με προνόμια και δυσκαμψίες που εξυπηρετούσαν μεμονωμένα συντεχνιακά συμφέροντα και σίγουρα όχι τη διεθνή ανταγωνιστικότητα και εξωστρέφεια της οικονομίας. Οι μέχρι σήμερα αλλαγές στα εργασιακά είχαν σαν αποτέλεσμα τη μείωση μισθών (...) H αγορά έπρεπε να προσαρμοστεί στους δημοσιονομικούς στόχους (...) οι χαμηλοί μισθοί βοήθησαν πολλές επιχειρήσεις που κινδύνευαν να επιζήσουν. Με την έννοια αυτή συγκράτησαν και συγκρατούν ακόμη χειρότερες εξελίξεις στο μέτωπο της ανεργίας και των λουκέτων στις επιχειρήσεις”. Ο Φέσσας με την κυνικότητα ενός καπιταλιστή αποκάλυψε την προσχηματικότητα και την απάτη του “διαλόγου των κοινωνικών εταίρων” και του “ενιαίου εθνικού μετώπου” και ζήτησε (απαίτησε δηλαδή) την εφαρμογή του αντεργατικού πλαισίου της ΕΕ για το εργοδοτικό λοκ άουτ, τον περιορισμό των απεργιών, τις ομαδικές απολύσεις, τις συλλογικές διαπραγματεύσεις, τον κατώτατο μισθό κλπ.

Η γενικευμένη απορρύθμιση της αγοράς εργασίας προς όφελος των εργοδοτικών συμφερόντων, έρχεται μαζί με την προετοιμασία του “Μεσοπρόθεσμου Πλαισίου Δημοσιονομικής Στρατηγικής 2017-2020”, το οποίο ουσιαστικά θα δίνει δίχρονη παράταση στο τρέχων πρόγραμμα προσαρμογής και θα συμπεριλάβει μέτρα πάνω από 10 δις ευρώ και εφαρμογή διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων που θα αποφέρουν πρόσθετα έσοδα ύψους 0,75% του ΑΕΠ το 2017 και 0,25% του ΑΕΠ το 2018.

Θυσίες στη μαύρη τρύπα του αέναου χρέους


Στα τέλη του 2009, λίγο πριν μπει η Ελλάδα στο ειδικό μνημονιακό καθεστώς, το δημόσιο χρέος ανέρχονταν στα 300 δις ευρώ περίπου (127% του ΑΕΠ). Μετά από 6 χρόνια ταξικής αφαίμαξης το δημόσιο χρέος όχι μονάχα δεν μειώθηκε, αλλά αυξήθηκε περαιτέρω φτάνοντας στα 321,3 δις ευρώ (183% του ΑΕΠ, το οποίο συρρικνώθηκε κατά 30%), ενώ οι εκτιμήσεις γιατο κλείσιμο του 2016 προβλέπουν ότι ο λόγος του χρέους ως προς το ΑΕΠ θα φτάσει στο 193,5%! Το ξεπούλημα της δημόσιας περιουσίας και όλες οι θυσίες των εργαζομένων, λοιπόν, είναι προορισμένες όχι για τη μυθική “εθνική ανάκαμψη”, αλλά για την ανάκαμψη του διεθνούς και ντόπιου κεφαλαίου. Κάθε σταγόνα αίματος και ιδρώτα του εργαζόμενου λαού προορίζεται να πέσει στη μαύρη τρύπα του χρέους, που άλλοι το δημιούργησαν, άλλοι είχαν προσόδους από αυτό και άλλους εξυπηρετεί η διαιώνισή του. Το δημόσιο χρέος δημιουργήθηκε με κεντρικό σκοπό να αξιοποιηθεί ως μοχλός αύξησης της κερδοφορίας της εγχώριας αστικής τάξης, είτε με παθητικό τρόπο (μέσω φοροελαφρύνσεων για το μεγάλο κεφάλαιο) είτε με ενεργητικό τρόπο (με τον πακτωλό κοινοτικών και κρατικών ενισχύσεων σε επιχειρηματικούς ομίλους). Ενδεικτικά και μόνο αναφέρουμε πως από την εγκαινίαση του προγράμματος “Δρόμοι Ανάπτυξης” το 2005 από τον τότε υπουργό ΠΕΧΩΔΕ Γ. Σουφλιά το ελληνικό κράτος έχει χορηγήσει με διάφορες μορφές πάνω από 7 δις ευρώ σε κατασκευαστικές εταιρείες (κρατικές ενισχύσεις, εκχώρηση διοδίων, αποζημιώσεις για καθυστερήσεις έργων κλπ).

Πως, όμως, διογκώθηκε σε τέτοιον βαθμό το ελληνικό χρέος και ποιοι κέρδισαν από αυτό; Πως μέσα σε λίγα μόλις χρόνια το χρέος εκτοξεύθηκε από τα 124,7 δις στα τέλη του 2000 στα 300 δις το 2009; Οι δυτικοευρωπαϊκές τράπεζες χρησιμοποιώντας το φθηνό χρήμα που τους παρείχε η ΕΚΤ και η FED αύξησαν τον όγκο του δανεισμού τους σε χώρες όπως η Ελλάδα, αποκομίζοντας τεράστια κέρδη εξ αιτίας των υψηλότερων επιτοκίων δανεισμού. Σύμφωνα με στοιχεία της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών από τον Δεκέμβριο του 2005 ως τον Μάρτιο του 2007 ο όγκος των δανείων προς την Ελλάδα αυξήθηκε κατά 50% (από 80 δις στα 120 δις δολάρια). Από τον Ιούνιο του 2007 ως το καλοκαίρι του 2008 ο όγκος των δανείων αυξήθηκε εκ νέου κατά 33% (από 120 δις στα 160 δις δολάρια). Το υποτιθέμενο “οικονομικό θαύμα” της Ελλάδας ήταν μια γιγαντιαία φούσκα, μιας και η ανάπτυξη ήταν εξαρτημένη από τον υπέρμετρο δανεισμό και τα ευρωενωσίτικα κονδύλια (το 70% εκ των οποίων ανακατευθύνονταν σε αγορά προϊόντων και υπηρεσιών από τη Γερμανία), με αποτέλεσμα τη συσσώρευση των δανειακών υποχρεώσεων με ρυθμούς μεγαλύτερους από τη δυνατότητα αποπληρωμής και τη συνακόλουθη δραστική αύξηση του χρέους για δεύτερη φορά στην μεταπολιτευτική ιστορία (η πρώτη ήταν μετά την ένταξη της χώρας στην ΕΟΚ το 1980). Το ξέσπασμα της κρίσης χρέους ήταν νομοτελειακό αποτέλεσμα, όπως παραδέχτηκε τον Οκτώβρη του 2010 ο ίδιος ο τότε επικεφαλής των υπουργών Οικονομικών της Ευρωζώνης (και σημερινός πρόεδρος της Κομισιόν) Ζ.Κ. Γιούνκερ, σε συνέντευξη τύπου στην Ουάσιγκτον: “Ήταν φανερό ότι κάποια ημέρα η Ελλάδα θα έπρεπε να αντιμετωπίσει αυτό το είδος του προβλήματος και ήξερα ότι το πρόβλημα αυτό θα έφθανε, διότι το συζητούσαμε: οι Γερμανοί, οι Γάλλοι, ο πρόεδρος Ζαν Κλοντ Τρισέ στην ΕΚΤ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και εγώ ο ίδιος - για τις προοπτικές για αυτό που δεν ήταν τότε γνωστό και το αποκαλούμε ελληνική κρίση […] Ήξερα ακόμα ότι η Γαλλία και η Γερμανία κέρδιζαν τεράστια ποσά από τις εξαγωγές τους προς την Ελλάδα, αλλά δεν θα μπορούσα να πω δημόσια αυτό που γνώριζα”.

Στην υπερδιόγκωση του ελληνικού χρέους θα πρέπει να συνυπολογιστούν τόσο το ιδιαίτερα κοστοβόρο καπιταλιστικό πανηγύρι των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004 όσο και οι διαρκείς υπέρογκες στρατιωτικές δαπάνες. Σύμφωνα με έκθεση του Ερευνητικού Ινστιτούτου για τη Διεθνή Ειρήνη της Στοκχόλμης (SIPRI), η Ελλάδα από την πτώση της χούντας μέχρι το 2010 δαπάνησε για εξοπλισμούς συνολικά 250 δις ευρώ (σε σταθερές τιμές του 2005). Ακόμα και μεσούσης της κρίσης η Ελλάδα για το 2016 προϋπολόγισε στρατιωτικές δαπάνες ύψους 4,115 δις ευρώ, που αντιστοιχούν στο 2,38% του ΑΕΠ, ενώ το προτεινόμενο ποσοστό του ΝΑΤΟ προς τα κράτη μέλη είναι 2%. Το αντίστοιχο ποσοστό της κατά τα άλλα αρειμάνιας Τουρκίας είναι 1,56%. Σύμφωνα με τα πορίσματα της προαναφερθείσας έκθεσης, κερδισμένες από την υπερδιόγκωση των ελληνικών εξοπλισμών βγαίνουν οι πολεμικές βιομηχανίες των ΗΠΑ, της Γερμανίας και της Γαλλίας. Η Ελλάδα εισάγει το 3,74% των όπλων που εξάγουν παγκοσμίως οι ΗΠΑ, το 9,64% των όπλων που εξάγει παγκοσμίως η Γερμανία και το 5,51% των όπλων που εξάγει παγκοσμίως η Γαλλία!

Το χρέος, όμως, είναι κάτι παραπάνω από οικονομικό εργαλείο μακροοικονομικής διαχείρισης και λεηλασίας του εργαζόμενου λαού. Είναι ταυτόχρονα και μηχανισμός “διακυβερνησιμότητας” και πειθάρχησης τόσο σε εθνοκρατικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. Στο πρώτο πεδίο, η “πιστωτική ισχύς” λειτουργεί πλάθοντας ένα εξαρτησιακό περιβάλλον, όπου ο τυπικά “ελεύθερος” οφειλέτης, δεν οφείλει μονάχα χρήματα στον τυπικά ισότιμο πιστωτή του. Του οφείλει και πλήρη υπακοή και υποταγή, οφείλει την εναρμόνιση της οικονομικής του (και όχι μόνο) λειτουργίας με τα νεοφιλελεύθερα πρότυπα της “προτεσταντικής αυστηρότητας”, της δημοσιονομικής πειθαρχίας και της διαρκούς, συντονισμένης λιτότητας. Ο οφειλέτης οφείλει εν τέλει να μετατραπεί σε ένα οικονομικό προτεκτοράτο και να δημιουργήσει ένα μοντέλο καθ’ εικόνα και κατ’ ομοίωση με αυτό των πιστωτών του. Κεντρική στρατηγική κατεύθυνση των ιμπεριαλιστών δανειστών και των ισχυρότερων μερίδων του κεφαλαίου είναι ο μετασχηματισμός των πιο αδύναμων κρατών σε οικονομικές Μπανανίες, σε ειδικές ζώνες υπερεκμετάλλευσης της εργασιακής δύναμης και λειτουργίας ενός μοντέλου καπιταλιστικής συσσώρευσης που θα λειτουργεί Παραδειγματικά. Γι αυτό και οι πιστωτές της Ελλάδας είναι σαφέστατοι στη σελίδα 1790 της Δανειακής Σύμβασης (“Κύρια Σύμβαση Χρηματοδοτικής Διευκόλυνσης”), που επιβλήθηκε με Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου από την κυβέρνηση Παπαδήμου τον Μάρτιο του 2012: “Η διαθεσιμότητα και η παροχή Χρηματοδοτικής Ενίσχυσης στο πλαίσιο της παρούσας Σύμβασης [...] εξαρτώνται, εκτός αν ορίζονται άλλως, από (i) τη συμμόρφωση του Δικαιούχου ΚράτουςΜέλους με τα μέτρα που ορίζονται στο Μνημόνιο και (ii) τη θετική απόφαση των Εγγυητών, επί τη βάσει των αποτελεσμάτων των τακτικών αξιολογήσεων που διενεργούνται από την Επιτροπή σε συνεργασία με την ΕΚΤ [...] Η οικονομική πολιτική του Δικαιούχου Κράτους Μέλους είναι σύμφωνη με το πρόγραμμα προσαρμογής και τις προϋποθέσεις που καθορίζονται από το Συμβούλιο στην Απόφαση και οποιεσδήποτε άλλες προϋποθέσεις προβλέπονται από το Συμβούλιο ή το Μνημόνιο”. Και μερικές σελίδες παρακάτω: “Η οικονομική πολιτική του Δικαιούχου Κράτους Μέλους είναι σύμφωνη με το πρόγραμμα προσαρμογής και τις προϋποθέσεις που καθορίζονται από το Συμβούλιο στην Απόφαση και οποιεσδήποτε άλλες προϋποθέσεις προβλέπονται από το Συμβούλιο ή το Μνημόνιο”.

Στην καθ’ ημάς Ανατολή, λοιπόν, ο ελληνικός εθνοκρατικός σχηματισμός είναι εξ απαλών ονύχων δεμένος χειροπόδαρα στα δεσμά του χρέους. Ήδη από το 1824-25 με τα δύο “δάνεια της ανεξαρτησίας” η βρετανική αποικιοκρατία θεμελίωσε ισχυρά ερείσματα στο νεαρό (ανεπίσημο ακόμα) κράτος και με την ευκαιρία η νέα ολιγαρχία του τόπου με τα εγγλέζικα κεφάλαια πολέμησε και το “εσωτερικό εχθρό” (τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη!). Με το δικαίωμα της αγγλικής εξωτερικής επέμβασης έκτοτε στέρεα θεμελιωμένο (από τα Παρκερικά ως τον Δεκέμβρη του 1944), η Ελλάδα μπαίνει σταδιακά στην αγγλική σφαίρα επιρροής, η οποία κατά τη διάρκεια του εμφύλιου ταξικού πολέμου (1946-49) δίνει τη σκυτάλη στην αμερικάνικη. Για να φτάσουμε στο σήμερα, σε μια χρεοκοπημένη (για μια φορά ακόμα) Ελλάδα να δέχεται έναν ακόμα διεθνή οικονομικό έλεγχο. Οι προσοχές που βαράνε εδώ και 6 χρόνια οι ελληνικές κυβερνήσεις μπροστά στους ιμπεριαλιστές δανειστές και η επιδεικτική αποικιοκρατική αλαζονεία μιας χούφτας υπαλληλίσκων της τρόικα μας θυμίζουν τα λόγια του Πλούταρχου: “Οι οφειλέτες είναι δούλοι όλων των δανειστών τους –ή μάλλον ούτε καν δικοί τους, αυτό δεν θα ήταν και τόσο φοβερό. Είναι δούλοι δούλων αναιδών και βάρβαρων και βάναυσων, καθώς οι διάπυροι τιμωροί και δήμιοι, που, όπως λέει κι ο Πλάτωνας, περιμένουν τους ασεβείς στον Άδη. Μετατρέπουν την αγορά σε κολαστήριο για τους δύσμοιρους οφειλέτες, σαν όρνεα τους κατακρεουργούν και τους κατασπαράζουν “βυθίζοντας το ράμφος τους στα σωθικά τους”, και σαν άλλους Τάνταλους τους εμποδίζουν να γευτούν τους καρπούς του δικού τους τρύγου και θερισμού».

Ταυτόχρονα, στο εσωτερικό κοινωνικό πεδίο, μέσω του χρέους δοκιμάζεται ένα νέο είδος “διακυβερνησιμότητας” των φτωχότερων λαϊκών τάξεων, που συνδυάζει την απόσυρση του κρατικού μηχανισμού από βασικές οικονομικές λειτουργίες (κομμάτι της οποίας είναι και η συρρίκνωση του λεγόμενου κράτους πρόνοιας) με την διόγκωση του κατασταλτικού τομέα (ιδεολογικού ή βίαιου). Ο οικονομικός νεοφιλελευθερισμός προϋποθέτει και τον αστυνομικό και στρατιωτικό κευνσιανισμό, τον αυταρχισμό, το συγκεντρωτισμό της εκτελεστικής εξουσίας, τη μεταφορά αρμοδιοτήτων σε θεσμούς απρόσβλητους από οποιονδήποτε λαϊκό έλεγχο (έστω και στην ατελή και κουτσουρεμένη μορφή που εμφανίζεται στην αστική δημοκρατία). Η βίαιη αναδιανομή του εισοδήματος από τα κάτω προς τα πάνω γίνεται με δακρυγόνα, σφαίρες και δημιουργία κλίματος ηθικού πανικού. Το κράτος-διαιτητής που επιδιώκει την εξισορροπητική λείανση των ταξικών ανισοτήτων, αντικαθίσταται από το κράτος-χωροφύλακα που βάζει στο κέντρο τη μεταβολή του ταξικού συσχετισμού ισχύος και τη μεταφορά πλούτου, υλικής δύναμης και δικαιωμάτων από τα κάτω προς τα πάνω. Και οι δυο μορφές του κράτους, φυσικά, ποτέ δεν εμφανίζονται στην απόλυτη και καθαρή μορφή τους, αποτελούν επάλληλα είδωλα και έχουν σαν απώτερο στόχο την μακροπρόθεσμη αναπαραγωγή του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής.

Στο πλαίσιο αυτό της μονιμοποίησης του καθεστώτος έκτακτης ανάγκης, η βίαιη δημοσιονομική προσαρμογή συνδυάζεται και με την αναδιάταξη της αστικοδημοκρατικής θεσμικής ισορροπίας. Η εκτελεστική εξουσία αποκτά ακόμα μεγαλύτερο θεσμικό βάρος και στο όνομα της επείγουσας ανάγκης για την αντιμετώπιση της κρίσης επιβάλει διαδικασίες έκτακτης ταχείας νομοθέτησης, με ή χωρίς τη συμμετοχή του αστικού κοινοβουλίου: Πράξεις Νομοθετικού Περιεχομένου (ΠΝΠ), μαζική κατάθεση ετερόκλητων τροπολογιών της τελευταίας στιγμής, πολυνομοσχέδια με ετερόκλητο περιεχόμενο κλπ. Οι ΠΝΠ, που ισχυροποιούν στην πράξη την εκτελεστική εξουσία, προβλέπονται κατ’ εξαίρεση από το σύνταγμα μετά από πρόταση του υπουργικού συμβουλίου προς τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, εφόσον “συντρέχουν έκτακτες περιπτώσεις εξαιρετικά επείγουσας και απρόβλεπτης ανάγκης”. Η πύκνωση των ΠΝΠ είναι ένα επιπλέον παράδειγμα που δείχνει πως το καθεστώς εξαίρεσης επιβάλλεται ως μόνιμη συνθήκη, ως αδιάσπαστο τμήμα της καινούριας κανονικότητας. Η ξεφτίλα έγινε μόνιμος θεσμός, αν πιστέψουμε τα όσα έλεγε ο νυν ευρωβουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ Δημήτρης Παπαδημούλης τον Ιανουάριο του 2013, όταν η “πρώτη φορά αριστερά” ήταν ακόμα στην αντιπολίτευση: “Δεν υπάρχει σε καμία άλλη χώρα της Ευρώπης αυτή η ξεφτίλα να νομοθετούν κυβερνήσεις με πράξεις νομοθετικού περιεχομένου. Έχουμε χάσει τον λογαριασμό: μέσα σε έξι μήνες αυτή η κυβέρνηση έχει περάσει ήδη, περίπου είκοσι τέτοιες πράξεις και ετοιμάζεται τη Δευτέρα να περάσει άλλες επτά μαζεμένες”. Προφανώς, λοιπόν, η επιβολή του δημοσιονομικού κόφτη, που ως μνημόνιο διαρκείας θα ενεργοποιείται με Προεδρικό Διάταγμα, είναι η μονιμοποίηση της ξεφτίλας από τον “αντιμνημονιακό” ΣΥΡΙΖΑ...

Τα τελευταία 6 χρόνια, λοιπόν, ο εργαζόμενος λαός στην Ελλάδα βιώνει το μνημονιακό καθεστώς έκτακτης ανάγκης όχι μονάχα με τη μορφή της οικονομικής αφαίμαξης, αλλά και της αφαίμαξης των ατομικών, πολιτικών και δημοκρατικών του δικαιωμάτων. Δεν μειώνονται μονάχα οι μισθοί, μειώνεται και η όποια συμμετοχικότητα μπορούσε να έχει ο λαός στο πλαίσιο της αστικής δημοκρατίας. Τα διαδοχικά Μνημόνια αποτελούν την επιτομή και συμπύκνωση όλης της επιθετικότητας του κεφαλαίου και του κράτους του ενάντια στα προλεταριακά-λαϊκά συμφέροντα, σε όλα τα πεδία της κοινωνικής ζωής, και όχι μονάχα στο οικονομικό. Και με τα λόγια του Κώστα Γουρνά, το μνημόνιο είναι κάτι πέρα από ένα δάνειο με αντίξοους όρους, είναι ένα καθεστώς καταπίεσης.

Για αυτό και το ζήτημα του χρέους είναι κομβικό για μια πραγματικά επαναστατική στρατηγική που δε θα αναλώνεται σε γενικές αλήθειες και στο αναμάσημα απεραντολογιών που αρνούνται να πατήσουν στο σταθερό έδαφος της ταξικής πάλης, αλλά θα βάζει επιτακτικά στην πρώτη γραμμή του πολέμου “αιτήματα-αιχμές”, όπως η μονομερής διαγραφή του χρέους. Αυτά τα “αιτήματα” όχι μόνο δεν είναι ρεφορμιστικά κι αμυντικά, αλλά μπορούν να γίνουν μια πραγματική πολεμική ιαχή αντεπίθεσης στα στόματα των προλεταρίων, αφού αμφισβητούν στην πράξη και με τρόπο γειωμένο στην κοινωνική πραγματικότητα την ίδια τη λειτουργία της παγκόσμιας καπιταλιστικής μηχανής.

Στιγμές από την κοινωνική έρημο

Κρίση σημαίνει απαξίωση και καταστροφή παραγωγικών δυνάμεων και πρώτα απ’ όλα της βασικότερης παραγωγικής δύναμης: του ανθρώπου. Η διαρκής εφαρμοσμένη πρακτική του κεφαλαίου είναι η απόπειρα ξεπεράσματος της κρίσης μέσα από τη γενικευμένη λαϊκή εκπτώχευση, την αύξηση του βαθμού της εκμετάλλευσης της εργασίας και το άνοιγμα νέων πεδίων κερδοφορίας. Η μνημονιακή αφαίμαξη τα τελευταία 6 χρόνια, ως υλική αποτύπωση της στρατηγικής αυτής, έχει δημιουργήσει ένα περιβάλλον βίαιης φτωχοποίησης και γενικευμένης κοινωνικής ερημοποίησης, ιδιαίτερα για τα πιο φτωχά λαϊκά στρώματα. Οι κοινωνικές ανισότητες αυξήθηκαν, οι πλούσιοι έγιναν ακόμα πλουσιότεροι, αυξάνοντας μάλιστα τις επενδύσεις τους στο εξωτερικό, την ίδια ώρα που τα ποσοστά σχετικής και ακραίας φτώχειας εκτοξεύονται. Σύμφωνα με την έκθεση της Eurostat για το 2014 στην Ελλάδα περίπου 3,88 εκατομμύρια άνθρωποι ζούσαν σε συνθήκες φτώχειας (ποσοστό 36%, αυξημένο κατά οχτώ ποσοστιαίες μονάδες από το ξέσπασμα της κρίσης και την εφαρμογή των μνημονίων). Το αντίστοιχο μέσο ποσοστό φτώχειας στην ΕΕ είναι 26,6%. Σύμφωνα με έκθεση του οργανισμού έρευνας και ανάλυσης διαΝΕΟσις, από την εφαρμογή των μνημονίων μέχρι σήμερα έχουμε ραγδαία αύξηση της ακραίας φτώχειας (Πίνακας 1). Το έτος 2015 περίπου 1,65 εκατομμύρια άνθρωποι ζούσαν κάτω από συνθήκες ακραίας φτώχειας (ποσοστό 15%)2, με πολύ υψηλό ποσοστό να αφορά τα παιδιά (17,6%), τους νέους 18-29 χρόνων (24,4%) και τους άνεργους (70,8%, έναντι 50% το 2011).

Πίνακας 1: Ποσοστό ακραίας φτώχειας στην Ελλάδα:

Έτος

2009

2011

2012

2013

2014

2015

Ποσοστό επί του συνόλου του πληθυσμού

2,2%

8,9%

14,3%

17,1%

15,7%

15%


Η ανεργία έχει εκτοξευθεί, συναποτελώντας έναν ακόμα παράγοντα πίεσης των μισθών προς τα κάτω. Από τους 418 χιλιάδες καταγεγραμμένους ανέργους το 2008 φτάσαμε το 2016 στους 1,2 εκατομμύρια (Πίνακας 2). Η ραγδαία αυτή αύξηση της ανεργίας δημιουργεί και τεράστια “εκροή εγκεφάλων”, μετανάστευση του επιστημονικού προλεταριάτου και του μορφωμένου εργατικού δυναμικού. Από το 2000 έως το 2014, σύμφωνα με τον ΟΑΕΔ, μετανάστευσαν 250 χιλιάδες νέοι (20-34 χρονών), που αντιπροσωπεύουν σχεδόν το ήμισυ όσων μετανάστευσαν από την Ελλάδα την ίδια περίοδο.



Πίνακας 2: Καταγεγραμμένη ανεργία στην ΕΕ και στην Ελλάδα (Eurostat)

Περιοχή/Έτος

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

ΕΕ-28

7,0%

8,9%

9,6%

9,6%

10,5%

10,9%

10,2%

9,4%

ΕΕ-15

7,1%

9,0%

9,5%

9,6%

10,6%

11,1%

10.5%

9,8%

Ελλάδα

7,8%

9,6%

12,7%

17,9%

24,4%

27,5%

26,5%

24,9%



Στη φετινή του έκθεση το Ινστιτούτο Εργασίας της ΓΣΕΕ αναφέρει κάποιες από τις πτυχές και τα αποτελέσματα των μνημονίων-λαιμητόμων (στην επιβολή των οποίων η ίδια η ΓΣΕΕ συνέβαλε με τον ειδικό της ξεπουληματικό ρόλο). Σταχυολογούμε ενδεικτικά:

- Υπερδιπλασιασμός των φτωχών νοικοκυριών από το 2010 και αύξηση του δείκτη απόλυτης φτώχειας κατά 30%. Τα μισά σχεδόν νοικοκυριά στην Ελλάδα επιβιώνουν κάτω από το όριο της φτώχειας, ενώ το 20,9% (που εκτοξεύεται στο 43,4% για τους ανέργους) αδυνατεί να καλύψει στοιχειώδεις ανάγκες επιβίωσης.

- Μείωση κοινωνικών δαπανών: μεταξύ των ετών 2009 και 2012 στην Ελλάδα οι κοινωνικές δαπάνες μειώθηκαν κατά 13,7% (αντίστοιχες μειώσεις: Ισπανία 6,6%, Πορτογαλία 6,3%, Ιταλία 3,5% και Ιρλανδία με 1,9%). Η μείωση των κοινωνικών δαπανών προκαλούν βαθιές και μακροχρόνιες επιπτώσεις στο επίπεδο διαβίωσης των φτωχότερων κοινωνικών στρωμάτων. Στην ουσία αποτελούν τμήμα της διαδικασίας μεταφοράς πλούτου και ισχύος από τα κάτω προς τα πάνω.

- Μείωση των μισθών: η Ελλάδα κατέχει την πρώτη θέση μεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης στη σωρευτική μεταβολή των μέσων πραγματικών αποδοχών την εξαετία 2010-2015, καθώς η μείωση έφτασε το 20,1%. Στη δεύτερη και τρίτη θέση ήταν η Κύπρος και η Πορτογαλία, με μειώσεις της τάξης του 10,4% και 7,5% αντίστοιχα. Η συμπίεση του πραγματικού μισθού έφτασε στο 28,1% στο διάστημα 2010-15. Το 50% των εργαζομένων αμείβεται με μισθούς κάτω των 800 ευρώ (έως 499 ευρώ κερδίζει το 14,9%, από 500 ως 699 ευρώ το 22% και μεταξύ 700 και 800 ευρώ το 13,5%). Από 800 ως 1.000 ευρώ αμείβεται το 18,6% και μόνο ένα ποσοστό της τάξης του 15,7% παίρνει μισθό μεγαλύτερο των 1.000 ευρώ. Ο κατώτατος μισθός έχει μειωθεί κατά 23,9%, ενώ για τους νέους μέχρι 25 ετών και τους μαθητευόμενους η πτώση έφτασε στο 32,2% (586 και 511 μικτά αντίστοιχα, έναντι 751 ευρώ).

- Απορρύθμιση εργασιακών σχέσεων, τάση καθολικής επικράτησης των επιχειρησιακών συμβάσεων εργασίας, εδραίωση και επέκταση ελαστικών και εκ περιτροπής μορφών εργασίας (από το 21% των προσλήψεων με “ευέλικτες μορφές απασχόλησης” πριν το 2009, σήμερα φτάσαμε στο 55%). Να σημειώσουμε πως στην Ελλάδα κυριαρχούν πλέον οι ατομικές συμβάσεις εργασίας (που αφορούν το 80% των εργαζομένων), ενώ για το πρώτο πεντάμηνο του 2016 υπογράφηκαν 163 επιχειρησιακές συμβάσεις, έναντι μόλις έξι κλαδικών και τριών ομοιοεπαγγελματικών.

- Εκρηκτική αύξηση των μακροχρόνια ανέργων και μείωση του αριθμού των επιδοτούμενων ανέργων (εξ αιτίας της μεταβολής των προϋποθέσεων της επιδότησης, οι επιδοτούμενοι άνεργοι μειώθηκαν στο μισό: από 2.263.264 το 2010 έφτασαν στους 1.138.567). Να σημειώσουμε εδώ πως η έκρηξη της ανεργίας κινείται συνδυαστικά με ταυτόχρονη έκρηξη της ανασφάλιστης εργασίας: δειγματοληπτικός έλεγχος το 2011 σε 12 χιλιάδες επιχειρήσεις έδειξε πως 3 στους 10 εργαζόμενους δουλεύουν ανασφάλιστοι, με αποτέλεσμα οι απώλειες στις εισφορές των συνταξιοδοτικών ταμείων να υπολογίζονται στα 8 δις ετησίως.

Επιπλέον, οι περικοπές στις κοινωνικές δαπάνες και ιδιαίτερα η μείωση της δημόσιας δαπάνης στον τομέα της υγείας, η οποία υπερβαίνει το 35% το χρονικό διάστημα 2009-2015, έχουν δημιουργήσει μια τεράστια ανθρωπιστική κρίση. Πλέον, η δαπάνη για την υγεία έχει συρρικνωθεί στο 4% του ΑΕΠ, την ώρα που ο αντίστοιχος ευρωπαϊκός μέσος όρος είναι 6,9%. Το τρίτο μνημόνιο προβλέπει μείωση της δαπάνης για την κοινωνική πρόνοια κατά 0,5% επί του ΑΕΠ σε ετήσια βάση, γεγονός που μεταφράζεται με τα σημερινά δεδομένα σε μείωση 920.000.000 ευρώ κάθε χρόνο4. Οι επιπτώσεις από τις περικοπές αυτές είναι δύσκολο να ποσοτικοποιηθούν, μιας και γίνονται περισσότερο ορατές σε βάθος χρόνου. Ορισμένες τάσεις, όμως, ήδη έχουν φανεί. Σύμφωνα με τα πορίσματα της ημερίδας με θέμα “ανθρωπιστική κρίση και υγεία” που διοργάνωσε ο Ιατρικός Σύλλογος Πατρών, ορισμένες από τις επιπτώσεις της εξαετούς εφαρμογής των μνημονίων είναι:

- Γενικευμένη απο-ασφάλιση του πληθυσμού με 3 εκατομμύρια ανασφάλιστους και όξυνση των ανισοτήτων. Χιλιάδες ασθενείς, καθώς και ευπαθείς ομάδες, αντιμετωπίζουν συνθήκες αποκλεισμού ή δυσκολίες στην πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας και τη θεραπευτική τους αγωγή. Η Ελλάδα ενώ κατέχει τη μεγαλύτερη αναλογία ιατρού/ασθενούς, αποτελεί την 5η χειρότερη χώρα της ΕΕ σε δυσκολία πρόσβασης στο σύστημα υγείας.

- Ασθενείς με θεραπεύσιμη μορφή καρκίνου έχουν πεθάνει λόγω έλλειψης οικονομικών πόρων, ενώ εκατοντάδες καρκινοπαθείς αδυνατούν να έχουν ικανοποιητική πρόσβαση σε ιατροφαρμακευτική περίθαλψη επειδή είναι ανασφάλιστοι.

- Αύξηση στις γεννήσεις νεκρών εμβρύων κατά 21% (2010-2012) και αύξηση περιγεννητικής θνησιμότητας ανά 1000 γεννήσεις κατά 0,15% (2012-2013). Αύξηση της βρεφικής θνησιμότητας (βρεφών κάτω του έτους) ανά 10000 γεννήσεις κατά 1,1% (2010-2013) και της νεογνικής θνησιμότητας ανά 10000 γεννήσεις κατά 0,74 % (2012- 2013). Μείωση γεννήσεων κατά 14% (2010-2013) και αρνητική σχέση γεννήσεων/θανάτων (2010-2013) με 660 περισσότερους θανάτους από γεννήσεις το 2013.

- Βαθμιαία σημαντική αύξηση του αριθμού των αυτοκτονιών από το ξέσπασμα της κρίσης έως σήμερα (το 43% των αυτόχειρων ήταν άνεργοι και αποκλεισμένοι). Να προσθέσουμε εδώ ότι σύμφωνα με τον τότε υπουργό υγείας Α. Λοβέρδο οι αυτοκτονίες το 2010 αυξήθηκαν κατά 23% σε σχέση με το 2009, ενώ το πρώτο εξάμηνο του 2011 η αύξηση άγγιξε το 40% (σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του προηγούμενου έτους). Ταυτόχρονα, υπάρχει και πολύ σημαντική αύξηση της χρήσης ηρωίνης, η οποία σχετίζεται άμεσα και με την αύξηση του αριθμού των φορέων του HIV. Παρατηρούνται επιπλέον και κρούσματα εσκεμμένης αυτομόλυνσης, με σκοπό την εξασφάλιση του επιδόματος των 700 ευρώ.

Όσα στοιχεία είδαμε σε αυτό το κεφάλαιο είναι απλώς μια παρανυχίδα από τις συνθήκες κοινωνικού ολοκαυτώματος που βιώνει στο ίδιο το πετσί του ο εργαζόμενος λαός, μέσα στη διαδικασία της γενικευμένης λαϊκής εκπτώχευσης. Το ξεπέρασμα της καθολικής καπιταλιστικής κρίσης απαιτεί θυσίες στον Μολώχ του κεφαλαίου, ώστε να ανοίξει ένας νέος κύκλος συσσώρευσης. Το κεφάλαιο φουλάρει τις μηχανές του ταΐζοντάς τες με ανθρώπινη σάρκα, αίμα και ιδρώτα.

Το μνημόνιο ως στιγμή της παγκόσμιας καπιταλιστικής αναδιάρθρωσης

Φυσικά, η νεοφιλελεύθερη επέλαση του κεφαλαίου δεν είναι μονάχα ελληνικό “προνόμιο”. Η καπιταλιστική αναδιάρθρωση είναι παγκόσμια και πραγματώνεται με ποικίλες μορφές σε όλο το εύρος του πλανήτη. Ακόμα και στη μητρόπολη της ευρωενωσίτικης λυκοσυμμαχίας, τη Γερμανία, η επίθεση του κεφαλαίου πήρε συγκεκριμένες μορφές, όπως τους διαδοχικούς νόμους Harzt και την σοσιαλφιλελεύθερη Ατζέντα 2010. Η χαμηλόμισθη και ανασφάλιστη εργασία στην κατά τ’ άλλα ατμομηχανή της ευρωπαϊκής οικονομίας παίρνει μεγάλες διαστάσεις, αφού πάνω από 7 εκατομμύρια νέοι εργαζόμενοι λαμβάνουν μηνιαίως λιγότερα από 400 ευρώ, ενώ ο αντίστοιχος αριθμός το 2003 ήταν 1,6 εκατομμύρια. Οι ελαστικές σχέσεις εργασίας γιγαντώνονται, οι εκ περιτροπής μορφές απασχόλησης αυξήθηκαν στο 45% (από 17,5% το 1997), ενώ η πλήρης απασχόληση συρρικνώνεται (από το 82,5% το1997 στο 55% σήμερα). Και στη Γαλλία, χωρίς κάποιου είδους μνημόνιο, έχουν επιβληθεί σκληρά μέτρα, όπως τα αντιλαϊκά πακέτα του Σαρκοζί (2009) και του Ολάντ (2012-13). Τελευταίο παράδειγμα αποτελεί η μεταρρύθμιση του κώδικα εργασίας, η οποία μάλιστα επιβλήθηκε με προεδρικό διάταγμα, παρακάμπτοντας την εθνοσυνέλευση. Στόχος της μεταρρύθμισης ήταν να θεσμοθετήσει “νέες ελευθερίες και προστασίες για τις επιχειρήσεις”, ήτοι την ολοκληρωτική απορρύθμιση των εργασιακών σχέσεων προς όφελος της εργοδοσίας, ώστε να υπάρξει προσαρμογή της νομοθεσίας στις επιχειρηματικές ανάγκες, όπως ανερυθρίαστα παραδέχθηκε η υπουργός εργασίας Μυριάμ Ελ Κομρί. Και στη γειτονική Ιταλία με την αντεργατική μεταρρύθμιση “Job’s Act” το κεφάλαιο εξασφάλισε ακόμα πιο ευέλικτες εργασιακές σχέσεις και ευκολότερες απολύσεις, με τον πρωθυπουργό Μ. Ρέντσι να καλεί τους επιχειρηματίες να επενδύσουν στη χώρα.

Γιατί, όμως, στην Ελλάδα η καπιταλιστική αναδιάρθρωση και η συνακόλουθη ένταση της αντεργατικής πολιτικής πήρε τη συγκεκριμένη ειδική έκφραση, δηλ την μνημονιακή; Η ύπαρξη του χρέους, αν και κομβικός παράγοντας, από μόνη της δεν λέει τίποτα, αν δεν συνεκτιμηθούν μια σειρά από άλλους παράγοντες. Γιατί εάν το χρέος εξηγούσε τα πάντα, τότε εκτός από τους δανειστές της Ελλάδας που είναι σε θέση να επιβάλουν εποπτεία, σκληρούς όρους και προϋποθέσεις για τον εκ νέου δανεισμό και την ανατροφοδότηση του χρέους, τότε αναλόγως θα έπρατταν και οι δανειστές των ΗΠΑ, για ένα χρέος κολοσσιαίο. Θα μπορούσε κανείς να φανταστεί την Κίνα και την (επίσης υπερχρεωμένη) Ιαπωνία να επιβάλουν μνημόνιο στον ιμπεριαλιστικό γίγαντα των ΗΠΑ; Την απάντηση θα πρέπει να την εντοπίσουμε όχι φυσικά σε μεταφυσικά και ψυχολογικά αίτια (όπως πχ ο “αφελληνισμός”, η ζήλια, η συνωμοσία εναντίον της φυλής μας κι άλλα τέτοια από αφελή ως επικίνδυνα), αλλά στην ίδια την ιδιαιτερότητα του ελληνικού εθνοκρατικού σχηματισμού και στη θέση του στον παγκόσμιο καπιταλιστικό καταμερισμό. Να κάνουμε δηλαδή συγκεκριμένη ανάλυση της συγκεκριμένης κατάστασης, να δούμε γιατί σε ορισμένα κράτη (όπως η Ελλάδα) στον συγκεκριμένο ιστορικό χώρο και χρόνο η καπιταλιστική αναδιάρθρωση παίρνει αυτή τη συγκεκριμένη μορφή. Είναι εύκολο το ιδεολογικό πατινάζ που θέλει να αποφύγει αυτό το καθήκον με πολιτικές μανούβρες απαξίωσης του μνημονίου ως κεντρικού μοχλού της αντεργατικής πολιτικής, όπως κάνει το ΚΚΕ. Οι απαντήσεις του είδους: “αυτά δεν γίνονται μόνο εδώ, αλλά και αλλού χωρίς μνημόνιο” και “αν δεν υπήρχε το μνημόνιο κάποια άλλη μορφή θα υπήρχε”, αποφεύγουν (όχι και τόσο έντεχνα είναι η αλήθεια) να απαντήσουν στο ερώτημα: “γιατί αυτή η μορφή και γιατί εδώ”; Θα πρέπει να ομολογήσουμε πως οι καπιταλιστές είναι ιδιαίτερα πρακτικοί άνθρωποι και η σύνταξη και η εφαρμογή μνημονίων δεν είναι κάποιου είδους περίεργο πλουτοκρατικό χόμπι. Επιπλέον θα πρέπει να κατανοήσουμε διαλεκτικά τις πολλαπλές λειτουργίες και στοχεύσεις της μνημονιακής πολιτικής, ώστε να μπορέσουμε να ξεπεράσουμε τόσο την παγίδα του εθνικισμού (που τα φορτώνει όλα στους μοχθηρούς ξένους) όσο και τον εξ’ αντανακλάσεως ιδιότυπο τοπικισμό και πολιτικό επαρχιωτισμό που εντοπίζει τον εχθρό μονάχα στην ελληνική αστική τάξη, αγνοώντας τον βαθμό διεθνοποίησης και αλληλοδιείσδυσης των οικονομιών, τον παγκόσμιο καπιταλιστικό καταμερισμό και τις εσωτερικές ενδοαστικές ιεραρχήσεις και διαβαθμίσεις ισχύος.

Θα πρέπει, πρώτα απ' όλα, να δούμε τη διπλή λειτουργία της μνημονιακής πολιτικής: α) ως βασικού μοχλού απαξίωσης της εργατικής δύναμης και β) ως ιμάντα μεταβίβασης αξίας και υπεραξίας από την περιφέρεια προς το κέντρο (μέσα από τα τοκοχρεολύσια, το δανεισμό για την ανατροφοδότηση του κρατικού χρέους, τη δημιουργία αποθεματικού υπερταμείου για το ξεπούλημα κομβικών τομέων της οικονομίας κλπ)5. Με αυτούς τους βασικούς άξονες, το μνημόνιο αποτελεί και τυπική υλική αποτύπωση της στρατηγικής (αν και ετεροβαρούς) συνεργασίας ανάμεσα στο ντόπιο και το διεθνές (ιδιαίτερα το γερμανικό) κεφάλαιο. Κεντρικός στόχος είναι τόσο η τεράστια μεταφορά παραγόμενων αξιών στο όνομα της εξυπηρέτησης του κρατικού χρέους όσο και η επιτάχυνση της εφαρμογής ενός μοντέλου κεφαλαιακής συσσώρευσης, που βασίζεται στην ιδιαίτερη ένταση της πολύπλευρης εκμετάλλευσης, στην αφαίρεση κεκτημένων της ταξικής πάλης, στην παραπέρα μεταβολή του συσχετισμού ισχύος ανάμεσα στις κυρίαρχες και κυριαρχούμενες τάξεις και στη μεταφορά τεράστιου όγκου πλούτου από την εργασία στο κεφάλαιο. Αυτό το “νέο παράδειγμα” άσκησης αντιλαϊκής πολιτικής, φυσικά, δεν αφορά μονάχα την Ελλάδα. Εντάσσεται μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο της νεοφιλελεύθερης αναδιάρθρωσης, που σαν σκοπό έχει την επανάκαμψη της κερδοφορίας του κεφαλαίου και το ξεπέρασμα της κρίσης με κεντρικό όπλο στη φαρέτρα του το τσάκισμα των εργατικών-λαϊκών συμφερόντων.

Η ελληνική αστική τάξη κερδισμένη από τα μνημόνια

Η κρίση δημοσίου χρέους, η ουσιαστική (αν και όχι τυπική) χρεοκοπία του ελληνικού κράτους και η υπαγωγή του στην τρόικα ήρθε μετά από μια περίοδο μεγάλης οικονομικής ανάπτυξης του ελληνικού κεφαλαίου. Η μέση ετήσια αύξηση του ελληνικού ΑΕΠ από το 2001 μέχρι το ξέσπασμα της κρίσης ήταν περίπου 4% (έναντι 2,3% της περιόδου 1991-2000), κάτι που σε μεγάλο βαθμό εξηγείται από την έκρηξη της κρατικής και ιδιωτικής πιστωτικής επέκτασης. Μακράν του να είναι η “Αμερική των Βαλκανίων”, όπως υπαγόρευαν οι φαντασιώσεις του νέου μεγαλοϊδεατισμού, το ελληνικό κεφάλαιο αναβάθμισε προσωρινά τη συμμετοχή του στον διεθνή καπιταλιστικό καταμερισμό, ενισχυμένο ιδιαίτερα από την έκρηξη δανεισμού του ελληνικού κράτους και την (εξ αρχής προβληματική) ενσωμάτωση της χώρας στην (εξ ίσου προβληματική) ΟΝΕ. Το ενεργητικό των καπιταλιστικών επιχειρήσεων σχεδόν διπλασιάστηκε μέσα σε μια οχταετία: από 334 δις ευρώ το 2000 στα 634 δις το 2008. Η κρίση, όμως, έφερε ένα δυνατό χτύπημα στην ελληνική αστική τάξη, αφού η κερδοφορία και ο κύκλος εργασιών των καπιταλιστικών επιχειρήσεων μειώθηκαν σημαντικά, και τo κεφάλαιο αδυνατούσε πλέον να αναπαραχθεί με όρους επαρκούς υπεραξίωσης και ικανής κερδοφορίας. Η μνημονιακή πολιτική αποτέλεσε μια μεγάλη ευκαιρία για το ελληνικό κεφάλαιο να ανακάμψει από την κρίση, στις πλάτες του εργαζόμενου λαού. Η πολύπλευρη απαξίωση της εργασίας ήταν όρος εκ των ων ουκ άνευ για την επανάκαμψη της καπιταλιστικής κερδοφορίας. Τα μνημόνια δημιούργησαν το πλέον εύφορο έδαφος για την επίθεση των αφεντικών ενάντια στον κόσμο της εργασίας και αποτέλεσαν τον πιο κατάλληλο μοχλό για την ένταση και εξάπλωση της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης. Και πράγματι, από την άποψη των καπιταλιστών η εφαρμογή των νεοφιλελεύθερων μνημονιακών μέτρων στέφεται με τεράστια επιτυχία, αφού η κεφαλαιακή συσσώρευση αυξήθηκε και η κερδοφορία επανάκαμψε σε μεγάλο βαθμό για την πλειοψηφία των επιχειρήσεων μέσω της μεταφοράς πλούτου, ισχύος και δικαιωμάτων από την εργασία στο κεφάλαιο. Μέσα από την εφαρμογή των μνημονίων το ελληνικό κεφάλαιο επιδιώκει να μεταβάλει προς όφελός του τον συσχετισμό δύναμης κεφαλαίου/εργασίας στο εσωτερικό της χώρας και να ανταποκριθεί στις πιέσεις που δέχεται από κεφάλαια υψηλότερης παραγωγικότητας στο εξωτερικό.

Στα χρόνια της μνημονιακής λαίλαπας εφαρμόζεται με κάθε συνέπεια το παλιό ρητό: οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι και οι φτωχοί φτωχότεροι. Την ώρα που η ζωή του εργαζόμενου λαού υποβαθμίζεται διαρκώς, παρατηρείται ταυτόχρονη αύξηση και συγκέντρωση του πλούτου στα χέρια ορισμένων καπιταλιστών, όπως φαίνεται στον αντλημένο από στοιχεία της ελβετικής τράπεζας UBS Πίνακα 3.

Πίνακας 3: Αύξηση και συγκέντρωση του πλούτου

Έτος

2011

2012

2013

Αριθμός Ελλήνων με εκτιμώμενη περιουσία άνω των 30 εκ $ έκαστος

445

455

505

Συνολική περιουσία (κατά προσέγγιση)

50 δις $

50 δις $

60 δις $

Ποσοστό επί του ΑΕΠ (κατά προσέγγιση)

24%

25,8%

32%

Και ακριβώς την ώρα που τα μνημόνια επιβάλουν ένα πραγματικό ολοκαύτωμα για την κοινωνική πλειοψηφία, η επιχειρηματική κερδοφορία επανακάμπτει. Το 2014 οι 500 πιο κερδοφόρες εταιρείες, σύμφωνα με την έκδοση Business Leaders in Greece της εταιρείας παροχής επιχειρηματικών πληροφοριών και συμβουλευτικών υπηρεσιών ICAP, εμφάνισαν συνολικά κέρδη EBITDA (κέρδη πριν αφαιρεθούν τόκοι, φόροι, και απόσβεση) της τάξης των 10 δισ ευρώ (αύξηση 18,3% σε σχέση με το 2013), ενώ τα προ φόρου συνολικά κέρδη τους ήταν 4,3 δισ (άυξηση 27,5%). Οι είκοσι πρώτες εταιρείες στη λίστα της κερδοφορίας κάλυψαν μερίδιο 46,8% επί των συνολικών κερδών EBITDA και 56,5% στα κέρδη προ φόρου. Συγκεκριμένα, οι πιο κερδοφόρες εταιρείες για το 2014 ήταν κατά σειρά κατάταξης: ΔΕΗ, Τράπεζα της Ελλάδος, Cosmote, ΟΠΑΠ και OlympiaDevelopment, ενώ οι πιο κερδοφόροι επιχειρηματικοί όμιλοι κατά σειρά κατάταξης ήταν (σε παρένθεση τα κέρδη και η ποσοστιαία μεταβολή τους): ΟΤΕ (395.400.000, +13,8%), ΟΠΑΠ (305.579.000, +62,8%), Folli Follie (192.799.000, -51,5%), Εθνική Πανγαία (179.100.000, +848,1%), ΔΕΗ (137.624.000, +294,5%), Μυτηλιναίος (136.052.000, +84,9%), Jumbo (129.979.000, +35,8%), Eθνική ΑΕΕΓΑ (105.424.000, -5,8%), ΜΕΤΚΑ (98.300.000, +13,6%), ΔΕΠΑ (97.358.000, -45,5%), Αεροπορία Αιγίου (94.631.000, +26%), Καπνοβιομηχανία Καρέλια (87.040.000, +42,7%), ΕΥΔΑΠ (63.446.000 +2,8%), Καταστήματα Αφορολόγητων Ειδών (62.708.000, -2,9%), GrivaliaProperties (54.187.000, +892,3%), TITAN (46.821.000, +600,2%), Intralot (36.533.000, -31,8%), ΣΑΝΗ (34.778.000, +275,5%), Ελληνικά Χρηματηστήρια-Χρηματιστήριο Αθηνών (27.653.000, -56,2%), ΙΝΤΡΑΚΟΜ (25.522.000, +133,7%).

Φυσικά, κρίση σημαίνει και καταστροφή κεφαλαίων, μέσα από μια εκκαθαριστική λειτουργία που ευνοεί τη συγκέντρωση και συγκεντροποίηση των ισχυρότερων κεφαλαίων. Ο καπιταλιστικός ανταγωνισμός είναι αδυσώπητος και η ενίσχυση των ισχυρών μονοπωλιακών κεφαλαίων σημαίνει ταυτόχρονη υποβάθμιση της θέσης των μη ανταγωνιστικών κεφαλαίων, καθώς και συμπίεση της παραδοσιακής μικροαστικής τάξης. Η συγκέντρωση και συγκεντροποίηση του πλούτου είναι ένα βασικό χαρακτηριστικό της διαδικασίας αυτής. Από τις 13 χιλιάδες περίπου κερδοφόρες επιχειρήσεις στην Ελλάδα οι 500 αποσπούν τα 3/4 των συνολικών κερδών, ενώ η θέση ενός τεράστιου τμήματος του επιχειρηματικού κεφαλαίου υποβαθμίζεται διαρκώς. Γι αυτό και οι ισχυρότερες μερίδες του ελληνικού κεφαλαίου βγαίνουν ακόμα πιο δυναμικές και ενισχυμένες, παρά την ισχυρή πίεση που δέχεται ο ελληνικός εθνοκρατικός σχηματισμός, πράγμα που οδηγεί και στην εμβάθυνση της εξάρτησής του (δείγμα της οποίας είναι τα μνημόνια). Το ιμπεριαλιστικό πλαίσιο, δηλαδή η διαφορετική δύναμη πυρός των κεφαλαίων, η αναπόφευκτη ανισομετρία της οικονομικής και πολιτικής ανάπτυξης και οι συνακόλουθες σχέσεις ισχύος μεταξύ των κρατών, αποτελεί το πεδίο δραστηριότητας του ελληνικού κεφαλαίου και του κρατικού σχηματισμού που το εκπροσωπεί. Και η εξάρτηση από τα ισχυρά ιμπεριαλιστικά κέντρα, η στρατηγική επιλογή πρόσδεσης στο άρμα της ΕΕ και του ΝΑΤΟ, είναι το πιο γόνιμο έδαφος πάνω στο οποίο πλουτίζει η ελληνική αστική τάξη. Τα συμφέροντά της είναι πλήρως εξαρτώμενα από τα ισχυρά ευρωπαϊκά μονοπώλια και την ΕΕ, κυρίαρχα μέσω της χορήγησης ενός πακτωλού κρατικών και κοινοτικών επιδοτήσεων. Αναφέρουμε ενδεικτικά:

- Την κατανομή πόρων από τα Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης, τα Προγράμματα ΕΣΠΑ το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης, το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο και το Ταμείο Συνοχής. Ενδεικτικά στοιχεία για τη σημασία των προγραμμάτων της ΕΕ: το Γ’ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης 2000-2006 αφορούσε 42 δις για 25.000 έργα σε όλη την Ελλάδα, εκ των οποίων η δημόσια δαπάνη ανήλθε στα 32,4 δις (22,7 δις από την ΕΕ και 9,7 δις από εθνική συμμετοχή). Το Ταμείο Συνοχής στην ίδια περίοδο αφορούσε 6,35 δις, εκ των οποίων η δημόσια δαπάνη ανήλθε στα 5,25 δις (3,25 δις από την ΕΕ και 2 δις από εθνική συμμετοχή). Το ΕΣΠΑ 2007-2013 αφορούσε 39,4 δις, ενώ τα 20 προγράμματα του “Εταιρικού Συμφώνου για το Πλαίσιο Ανάπτυξης 2014-2020” αφορούν 25,56 δις δημόσιας δαπάνης, εκ της οποίας τα 20,38 δις είναι κοινοτική και τα 5,18 εθνική. Διακηρυγμένοι στόχοι του προγράμματος είναι η συμβολή στην επίτευξη της νεοφιλελεύθερης Στρατηγικής Ευρώπη 2020, η ανάπτυξη και ο εκσυγχρονισμός των υποδομών για την επίτευξη της καπιταλιστικής ανάπτυξης, η “καινοτόμος και ανταγωνιστική επιχειρηματικότητα”, η “ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και της εξωστρέφειας των επιχειρήσεων, η μετάβαση στην ποιοτική επιχειρηματικότητα με αιχμή την καινοτομία και αύξηση της εγχώριας προστιθέμενης αξίας”, η “δημιουργία περιβάλλοντος φιλικού προς τις επιχειρήσεις που προσελκύει επενδύσεις” κλπ.

- Το “αναπτυξιακό πακέτο Γιούνκερ”, ύψους 5,4 δις ευρώ, που προβλέπει επενδύσεις στους τομείς των υποδομών και μεταφορών, της ενέργειας, του τουρισμού, της πληροφορικής, της ιδιωτικής βιομηχανικής ανάπτυξης και της έρευνας. Το “πακέτο Γιούνκερ” προβλέπεται να φτάσει στα 35 δις ως το 2020, με βασικό όρο να συνεχιστούν οι αντιλαϊκές μεταρρυθμίσεις στην Ελλάδα.

- Τη δημιουργία του Ευρωπαικού Ταμείου Στρατηγικών Επενδύσεων (ΕΤΣΕ) και του Επενδυτικού Σχεδίου για την Ευρώπη, που προβλέπει χρονοδιάγραμμα επενδύσεων ύψους 315 δις ευρώ μέχρι το 2018, με στόχο: “να συμβάλει στη χρησιμοποίηση δημοσίων κεφαλαίων, μεταξύ άλλων από τον προϋπολογισμό της ΕΕ, για την κινητοποίηση ιδιωτικών επενδύσεων”. Το ΕΤΣΕ προβλέπει τη χρηματοδότηση υποδομών μεταφοράς, ενέργειας και ευρυζωνικότητας, που είναι απαραίτητες για τα σχέδια του ντόπιου κεφαλαίου. Στο πλαίσιο αυτό, στην Ελλάδα ήδη έχουν επωφεληθεί η Εθνική Τράπεζα, η Creta Farms και η Procredit.

- Τα προγράμματα διασυνοριακής συνεργασίας (cross-border cooperation), τα οποία υποβοήθησαν στη διείσδυση του ελληνικού κεφαλαίου στα Βαλκάνια τη δεκαετία του 1990 και συνεχίζονται μέχρι σήμερα. Μέσω των προγραμμάτων Phare και Interreg, που αφορούσαν την ανάπτυξη και βελτίωση υποδομών (μεταφορών, τηλεπικοινωνιών κλπ) δημιουργήθηκε το κατάλληλο υπόβαθρο επέκτασης του ελληνικού κεφαλαίου σε Βουλγαρία, FYROM και Αλβανία. Βασικό χαρακτηριστικό των διασυνοριακών προγραμμάτων της ΕΕ είναι οι μικτές επιτροπές σχεδιασμού και εποπτείας, στις οποίες συμμετέχουν στελέχη των ελληνικών υπουργείων Εθνικής Οικονομίας και Εξωτερικών. Διακηρυγμένος στόχος των προγραμμάτων είναι η “ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας του επιχειρηματικού περιβάλλοντος” και “να αξιοποιήσουν τις προοπτικές ανάπτυξης και φυσικά να ενδυναμώσουν τη συνεργασία προς όφελος της αρμονικής πορείας της Ευρωπαϊκής Ένωσης”. Αυτή τη στιγμή τα προγράμματα διασυνοριακής συνεργασίας που αφορούν την Ελλάδα για τα έτη 2014-20 ανέρχονται σε πέντε διμερή (με Ιταλία, Αλβανία, FYROM, Βουλγαρία και Κύπρο) και έξι διακρατικά, διαπεριφερειακά και διασυνοριακά (Αδριατικής -Ιονίου, MED, MED ENI CBC, Black Sea basin ENI CBC, INERREG EUROPE και Balkan Meditteranean).

- Τη στήριξη του εγχώριου τραπεζικού συστήματος από τη χρηματοδότηση της ΕΚΤ και του έκτακτου μηχανισμού (ELA), και κατ’ επέκταση η στήριξη ολόκληρου του βιομηχανικού και εμπορικού κεφαλαίου.

- Τα νέα και παλιά μνημόνια και οι νόμοι που τα συνοδεύουν εξυπηρετούν τα ταξικά συμφέροντα όχι μονάχα των δανειστών, αλλά και της εγχώριας αστικής τάξης. Αν δεν υπήρχε μνημόνιο το ελληνικό κεφάλαιο θα έπρεπε να εφεύρει: “ένα μνημόνιο σχεδιασμένο από Έλληνες για τις ανάγκες των Ελλήνων”, όπως είπε ο πρόεδρος του ΕΒΕΑ Κώστας Μίχαλος καταθέτοντας στην Εξεταστική Επιτροπή της Βουλής για τα Μνημόνια.

- Την άμεση παρέμβαση των δανειστών στα ανώτερα κλιμάκια του διοικητικού μηχανισμού και στην τοπική αυτοδιοίκηση, που αποσκοπεί στον εκσυγχρονισμό των κρατικών δομών, τη μείωση της γραφειοκρατίας και τη δημιουργία φιλικότερου περιβάλλοντος για τις επιχειρήσεις.

- Τέλος, τα σχέδια αναβάθμισης της χώρας σε κόμβο μεταφοράς ενέργειας και εμπορευμάτων, αλλά και η διασφάλιση για λογαριασμό της ελληνικής αστικής τάξης μεριδίου από τη συνεκμετάλλευση των θαλάσσιων ενεργειακών κοιτασμάτων στο Αιγαίο, το Ιόνιο, τη Νότια Κρήτη και την Κύπρο, απαιτούν την παραμονή της χώρας στην ΕΕ και το NATO. Το Ινστιτούτο Stratfor, μάλιστα, που εκφράζει τα γεωπολιτικά συμφέροντα των ΗΠΑ, επισημαίνει πως η Ελλάδα κινδυνεύει να χάσει τον έλεγχο του Αιγαίου αν δεν έχει εξασφαλισμένο έναν ισχυρό διεθνή προστάτη.

Κάπως έτσι, ακόμα και σε συνθήκες βαθιάς κρίσης, με το ΑΕΠ της χώρας να συρρικνώνεται χρόνο με το χρόνο, οι Άμεσες Ξένες Επενδύσεις του ελληνικού μονοπωλιακού κεφαλαίου έχουν εκτοξευθεί από 7,4 δις το 2001 σε 34 δις το 2013 (Διάγραμμα 1). Παρ’ ότι η Ελλάδα έχει χάσει το 1/3 του ΑΕΠ της, χάνει μερίδιο στο Παγκόσμιο Ακαθάριστο Προϊόν και εξακολουθεί να έχει αρνητικό δείκτη καθαρής διεθνούς επενδυτικής θέσης, παρατηρείται η φαινομενική αντίφαση αυξημένης εκροής επενδυτικών κεφαλαίων. Αυτό οφείλεται τόσο στην ιστορική ιδιομορφία της ελληνικής αστικής τάξης όσο και στην αύξηση της συσσώρευσης κεφαλαίου, το οποίο εξάγεται σε πιο κερδοφόρα περιβάλλοντα, υπό τη μορφή επενδύσεων. Τα ελληνικά μονοπώλια κατέχουν μια από τις κυρίαρχες θέσεις στα Βαλκάνια (μαζί με την Αυστρία, την Ιταλία και τη Σλοβενία), ενώ επεκτείνουν τις δραστηριότητές τους και στην Αφρική, αναπροσανατολίζοντας την κατεύθυνση τους σε λιγότερο ανταγωνιστικά περιβάλλοντα και σε χαμηλότερης παραγωγικότητας εθνοκρατικούς σχηματισμούς. Ταυτόχρονα, η επιχειρηματική δραστηριότητα του ελληνικού κεφαλαίου έχει επεκταθεί από την Τουρκία μέχρι τις ΗΠΑ. Την, ίδια ώρα το ελληνόκτητο εφοπλιστικό κεφάλαιο (που κατέχει το 14,7% του παγκόσμιου εν ενεργεία στόλου) απολαμβάνει δεκάδες φοροαπαλλαγές συνεισφέροντας ψίχουλα στο ΑΕΠ της χώρας, ενώ επεκτείνει την επιχειρηματική του δραστηριότητα επενδύοντας δισεκατομμύρια σε ναυπηγήσεις και αγορές πλοίων σε όλον τον κόσμο και συνεργαζόμενο ακόμα και με το ΝΑΤΟ. Σαν να μην πέρασε μια μέρα από το 1947, όταν ο επικεφαλής των αμερικάνων εμπειρογνωμόνων Πολ Πόρτερ έγραφε σε έκθεσή του: “τα συμφέροντα των εφοπλιστών προστατεύονται με σκανδαλώδη τρόπο.η ελληνική εμπορική ναυτιλία ανθεί στην εποχή μας και οι εφοπλιστές κερδίζουν τεράστια ποσά, αλλά το χρεοκοπημένο ελληνικό κράτος δεν αποκομίζει κανένα όφελος από αυτό. Οι μισθοί των ναυτικών γυρίζουν στην Ελλάδα, αλλά οι εφοπλιστές ασφαλίζουν το μεγαλύτερο μέρος των κερδών τους στις ξένες χώρες”.

Η ύπαρξη, όμως, ισχυρών μερίδων ελληνικού μονοπωλιακού κεφαλαίου και η συνακόλουθη εκροή ΑΞΕ δεν αποδεικνύουν τον υποτιθέμενο “ιμπεριαλιστικό χαρακτήρα” του ελληνικού εθνοκρατικού σχηματισμού, αφού ένα τέτοιο ιδεολόγημα, που αποσπά ένα τμήμα της πραγματικότητας χωρίς να το συσχετίζει διαλεκτικά με το σύνολό της, θα μας οδηγούσε σε εξωφρενικά συμπεράσματα, όπως το να χαρακτηρίσουμε ως ιμπεριαλιστικά ορισμένα κράτη σαν την Πολωνία, τη Χιλή, τη Μαλαισία, τη Λιβύη ή το Καζακστάν! Ο ελληνικός καπιταλισμός είναι δεύτερης γενιάς και μέσου επιπέδου ανάπτυξης, κατέχοντας ενδιάμεση θέση στην ιμπεριαλιστική αλυσίδα. Στο πλαίσιο αυτό, η Ελλάδα είναι χώρα οικονομικά, πολιτικά και διπλωματικά εξαρτημένη, αλλά με μερίδες ισχυρού μονοπωλιακού κεφαλαίου με τάσεις επέκτασης.





Το βάθεμα της εξάρτησης

Από την άλλη, το μνημόνιο δεν εξυπηρετεί μονάχα το ντόπιο κεφάλαιο, αλλά βαθαίνει και την εξάρτηση της χώρας, μέσα από τη διαρκή επιστασία των δανειστών και την εποπτεία πολλών τομέων της οικονομίας (πχ τρόικα, taskforce, καθεστώς ελέγχου στους Δήμους και τις Περιφέρειες, τοποθέτηση επιτρόπων των δανειστών στις χρεοκοπημένες ελληνικές τράπεζες και στον ΤΑΙΠΕΔ, αποικιοκρατικού χαρακτήρα υπερταμείο που δεσμεύει βασικούς τομείς της οικονομίας για την αποπληρωμή του χρέους κλπ). Η οικονομική επικυριαρχία αυτή, και με αριστερή βούλα, έγινε πρόδηλη στο τρίτο μνημόνιο και τη ρητή απόφαση της συνόδου κορυφής της Ευρωζώνης στις 24 Μαϊου του 2016:“Η κυβέρνηση οφείλει να διαβουλεύεται και να συμφωνεί με τους θεσμούςόσον αφορά όλα τα νομοσχέδια στους σχετικούς τομείς με επαρκή χρόνο πριν υποβληθούν σε δημόσια διαβούλευση ή στη Βουλή”. Με απλά λόγια, οι δανειστές μέσω της τρόικα προεγκρίνουν τις κυβερνητικές αποφάσεις πριν αυτές εισέλθουν στο κοινοβούλιο! Οι σύγχρονοι μαυραγορίτες και τραπεζοτσολιάδες τρίβουν τα χέρια τους μπροστά στο βάθεμα της εξάρτησης. Ο Α. Στάγκος, προσωπικός φίλος του πρώην πρωθυπουργού Κώστα Σημίτη και πρώην πρόεδρος της ΕΡΤ, τυπικός εκπρόσωπος της συνομοταξίας αυτής, δεν μπορεί να κρύψει τη χαρά του μέσα από τις σελίδες της Καθημερινής: “Δυστυχώς, αποδεικνύεται ότι μόνο αν πάρουν ολοκληρωτικά στα χέρια τους οι ξένοι παράγοντες υπάρχει ελπίδα σωτηρίας... Δεν είναι η πρώτη φορά που η Ελλάδα θα τεθεί υπό την κηδεμονία των ξένων παραγόντων... Θα ακουστούν κραυγές, αλλά δεν θα είναι και τόσο τραγικό από πλευράς εθνικής αξιοπρέπειας, αν η εποπτεία των ξένων παραγόντων είναι πιο άμεση, με εγκατάσταση επιτρόπων στην ανύπαρκτη ελληνική κρατική μηχανή”. Προς επίρρωσιν του Στάγκου, ο εκπρόσωπος των βιομηχάνων Τ. Αθανασόπουλος, πάλι στην Καθημερινή, διαμαρτύρονταν το 2012 διότι “πολλοί έλληνες δεν αναγνωρίζουν τα δικαιώματα των πιστωτών μας”, ενώ η Μ. Ξαφά, πρώην μέλος του εκτελεστικού συμβουλίου του ΔΝΤ, θρηνούσε το 2011 για τις θυσίες των πιστωτών! Ο Στάγκος, ο Αθανασόπουλος και η Ξαφά (και ο κάθε Στάγκος, Αθανασόπουλος και Ξαφά) εκφράζουν σήμερα την ιστορική συνέχεια της δοσιλογικής παράδοσης της ελληνικής αστικής τάξης, όπως αυτή συμπυκνώθηκε (πάλι στην Καθημερινή!) στις 16-03-1947 από τον Γ.Α. Βλάχο, με τον κοφτό και κυνικό τρόπο με τον οποίον παρουσιάζεται η διαύγεια της τάξης του: “είχαμε το δικαίωμα να πλανώμεθα και να νομίζωμεν πως ένας λαός, όπως ημείς, ημπορούσε να ζει ανεξάρτητος [...] Τώρα ζήτημα ανεξαρτησίας δεν υπάρχει. Υπάρχει ζήτημα ένα και μόνο: Αφεντικού. Το αφεντικό μας είναι ένα, δυο μάλλον: η Αμερική και η Αγγλία”. Με το πέρασμα των δεκαετιών η Αγγλία αντικαταστάθηκε με τους ηττημένους του Β Παγκοσμίου Πολέμου...

Το γερμανικό κεφάλαιο εμφανίζεται ιδιαίτερα ωφελημένο από την μνημονιακή εφαρμογή της καπιταλιστικής αναδιάρθρωσης στην Ελλάδα και με ειδικό ρόλο στις διαδικασίες εφαρμογής των αντεργατικών πολιτικών. Οι προθέσεις του γερμανικού κεφαλαίου, γίνονται φανερές από τις δηλώσεις στο Spiegel στις 10/09/2012 του τότε Προέδρου του γερμανικού Συνδέσμου Βιομηχάνων HansPeterKeitel: “Ως επιχειρηματίας δε θα άφηνα να αποτύχει μια θυγατρική της εταιρίας μου, που έχει ένα πρόβλημα. Στην περίπτωση αυτή, όλη η Ελλάδα πρέπει να γίνει ένα είδος Ειδικής Οικονομικής Ζώνης μέσα στην ευρωζώνη, εφοδιασμένη με την απαραίτητη και επιτρεπόμενη οικονομική βοήθεια, αλλά και την παρουσία ξένων Ευρωπαίων αξιωματούχων”. Προαπαιτούμενο για την εισροή γερμανικών επενδύσεων είναι φυσικά και η μείωση του εργατικού κόστους. “Η Ελλάδα πουλιέται φθηνά και η Γερμανία έχει βγει για ψώνια”, έγραφε πριν μερικά χρόνια η αμερικάνικη WallStreetJournal. Ήδη το γερμανικό κεφάλαιο έχει υπερδιπλασιάσει τις επενδύσεις του στην Ελλάδα (από λιγότερα από 2 δις το 2007 σε περίπου 4,5 δις το 2014) και μένει σταθερά πρώτο στην εξαγωγή ΑΞΕ στην Ελλάδα, οπότε έχει κι πολύ καλούς λόγους για να πιέσει όχι μονάχα για τη βίαιη δημοσιονομική προσαρμογή, αλλά και για την εφαρμογή αντεργατικών πολιτικών, ώστε να δημιουργηθεί ένα “φιλικό κλίμα για επενδύσεις”.

Στο ίδιο πλαίσιο της εξασφάλισης αυτού του “φιλικού περιβάλλοντος”, εμφανίζεται και η ωμή παρέμβαση των δανειστών (και ιδιαίτερα της Γερμανίας) στον ελληνικό κρατικό μηχανισμό. Ένας ακόμα εκπρόσωπος της γερμανικής αστικής τάξης, ο διευθυντής του Ινστιτούτου Παγκόσμιας Οικονομίας του Αμβούργου Τόμας Στράουμπχααρ, παρουσίαζε πριν τις εκλογές του 2012 το σκεπτικό της τάξης του: “Η χώρα [σ.σ. η Ελλάδα] δεν είναι σε θέση να αμυνθεί με τις δικές της δυνάμεις απέναντι σε όσους επωφελούνται από την κρίση και για αυτό χρειάζεται συμβουλευτική και πρακτική υποστήριξη για τη δημιουργία λειτουργικών κρατικών δομών. Για αυτό θα ήταν έξυπνο να εργαστούμε προκειμένου να μετατραπεί η Ελλάδα σε ευρωπαϊκό προτεκτοράτο. Κι αυτό με τη συνδρομή της ΕΕ, η οποία θα πρέπει να υποστηρίξει την ελληνική κυβέρνηση στον θεσμικό εκσυγχρονισμό αλλά και με εμπειρογνώμονες σε φορολογικά θέματα. Ένα αποτυχημένο κράτος δεν μπορεί να επιβάλει με τις δικές του δυνάμεις μια νέα αρχή ενάντια σε όσους επωφελούνται από την παρούσα κατάσταση”. Η γερμανική δομική ισχύς εκφράζεται ως φορέας εξορθολογισμού των “αμαρτωλών οφειλετών”, αντικαθιστώντας (ή μάλλον επικαιροποιώντας) το δόγμα της Αυτοκρατορικής Γερμανίας του παρελθόντος που θεωρούσε τον εαυτό της φορέα εκπολιτισμού των βάρβαρων εθνών. Ο βιολογικός ρατσισμός και η φυλετική αλαζονεία του παρελθόντος αντικαθίστανται με τον οικονομικό ρατσισμό και την αλαζονεία του εκσυγχρονιστή. Και στις δυο περιπτώσεις οι “ιθαγενείς” αντιμετωπίζονται ως ανώριμα παιδιά που αδυνατούν να κατανοήσουν το ίδιο τους το συμφέρον, οπότε είναι αναγκαία η συμμόρφωση και πειθάρχησή τους μέσω της εξωτερικής παρέμβασης των “εκσυγχρονιστών” (των “εκπολιτιστών” του χθες). Και ως τέτοιοι οφείλουν να λειτουργούν και τιμωρητικά, άρα παραδειγματικά/αποτρεπτικά, ώστε μέσω της επιθετικής εξυγίανσης να αποφευχθεί το ντόμινο της δημοσιονομικής αμαρτίας: “Τα μέτρα λιτότητας που θα επιβληθούν στους Έλληνες πρέπει να τους πονέσουν και να τους τρομάξουν. Και πρέπει να συνοδεύονται από δυνατότητες ελέγχου που θα επεμβαίνουν βαθιά στην κρατική κυριαρχία της Αθήνας” (Die Welt, 18-02-2010). Ο στιγματισμός των απείθαρχων “γουρουνιών” (PIIGS), που φέρει μέσα του την (όχι και τόσο μακρινή) ηχώ του κοινωνικού δαρβινισμού, δεν έχει άλλη εξήγηση για την κρίση παρά την τεμπελιά και την ανικανότητα, θυμίζοντας έναν ανάλογο μηχανισμό στερεοτύπων στην Ιταλία του παρελθόντος που περιέγραψε ο Γκράμσι: “[...] Αυτό σήμαινε πως οι αιτίες της αθλιότητας δεν ήταν εξωτερικές, δεν έπρεπε να αναζητηθούν στις αντικειμενικές οικονομικο-πολιτικές συνθήκες, αλλά εσωτερικές, συμφυείς του του νοτίου πληθυσμού [...] Δεν απόμεινε παρά μια εξήγηση, η οργανική ανικανότητα των ανθρώπων, η βαρβαρότητά τους, η βιολογική τους κατωτερότητα”. Οι διάχυτες στερεοτυπικές αναφορές συνεχίζονται αμείωτες, παρ’ ότι διαψεύδονται από την ίδια τη Eurostat, ηοποία αναφέρει ότι ο μέσος εβδομαδιαίος χρόνος για έναν εργαζόμενο στην Ελλάδα ξεπερνά τις 42 ώρες, την ώρα που ο αντίστοιχος μ.ο της ΕΕ-27 είναι 37,4. Ακόμα και την “αμαρτωλή περίοδο” 2004-2009 ο μέσος όρος συνταξιοδότησης στην Ελλάδα ήταν 61,9 χρόνια, ενώ στη Γερμανία ήταν 61,8 χρόνια. Αυτή η παραγωγή στερεοτύπων, ακόμα και όταν διαψεύδεται από τα στοιχεία της ΕΕ, είναι ο κατάλληλος ιδεολογικός μανδύας των σύγχρονων “εκπολιτιστών”.

Δόγμα του μεταμοντέρνου οικονομικού Ράιχ είναι “Ευρώ αντί για Βέρμαχτ” (FrankfurterAllgemeineZeitung, 6.12.11). Σε εφαρμογή αυτού το νεοαποικιακού δόγματος της από τα έξω άμεσης θεσμικής παρέμβασης επιβλήθηκαν και οι σύγχρονοι τοποτηρητές στην κορυφή του διοικητικού μηχανισμού με την προβιά των συμβούλων και των εμπειρογνωμόνων. Τυπικά, ο ρόλος των τοποτηρητών παραμένει “συμβουλευτικός”, στην πράξη όμως οι “συμβουλές” τους είναι δεσμευτικές, αφού η υλοποίησή τους αποτελεί κριτήριο για την εκταμίευση των δόσεων των δανείων. Μέσω της άμεσης εμπλοκής τους στα ανώτερα κλιμάκια του ελληνικού διοικητικού μηχανισμού οι δανειστές αποκτούν πρόσβαση ακόμα και σε απόρρητα στοιχεία, εποπτεύουν το σύνολο της λειτουργίας του κρατικού μηχανισμού με τεχνικούς, οικονομικούς και λογιστικούς ελέγχους, φέρνουν έτοιμα νομοσχέδια προς υπογραφή (όπως παραδέχθηκε ο πρώην υπουργός δικαιοσύνης Ρουπακιώτης) και επιβάλουν τη θέλησή τους, ήτοι επιβάλουν τα ιδιαίτερα συμφέροντά τους.

Ας δούμε και μερικά παραδείγματα έκφρασης στην πράξη αυτής της πολιτικής:

- Εγκατάσταση επιτρόπων των δανειστών από ξένους ελεγκτικούς οίκους στις ουσιαστικά χρεοκοπημένες ελληνικές τράπεζες, με δικαίωμα αρνησικυρίας και ελέγχου των αποφάσεων που λαμβάνουν τα Διοικητικά τους Συμβούλια.Συμμετοχή των δανειστών στο ΔΣ του ΤΑΙΠΕΔ. Για την ακρίβεια η ελληνική κυβέρνηση διορίζει τρία μέλη και η ΕΕ και η ΕΚΤ δυο. Ουσιαστικός έλεγχος του υπερταμείου ξεπουλήματος δημόσιας περιουσίας, επικεφαλής του οποίου ορίστηκε ο Γάλλος τεχνοκράτης Ζακ Λε Παπ, σε συνδυασμό με την προληπτική ασυλία για ποινικά και αστικά αδικήματα των εμπλεκόμενων στις ιδιωτικοποιήσεις! Συγκεκριμένα, σε νομοσχέδιο για την “Κύρωση της Σύμβασης του Συμβουλίου της Ευρώπης για το έγκλημα στον Κυβερνοχώρο”, η συγκυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ/ΑΝΕΛ έβαλε σφήνα άσχετη ρύθμιση που νομοθετεί στην πράξη ένα καθεστώς εξαίρεσης και προληπτικής ασυλίας για τα στελέχη των δανειστών: “Οι εμπειρογνώμονες, τα μέλη Συμβουλίου Εμπειρογνωμόνων ή τα μέλη άλλων γνωμοδοτικών οργάνων της εταιρίας και των άμεσων θυγατρικών της δεν υπέχουν αστική η ποινική ευθύνη για γνωμοδοτήσεις τους εφόσον οι τελευταίες έχουν συνταχθεί σύμφωνα με τις προβλεπόμενες από τον νόμο διαδικασίες ή τα οριζόμενα στους εσωτερικούς κανονισμούς και τα καταστατικά τους, γεγονός που τεκμαίρεται αν έχει ακολουθήσει θετικός έλεγχος του Ελεγκτικού Συνεδρίου”. Άλλωστε, ένα από τα προαπαιτούμενα της συμφωνίας του Eurogroup της 24ης Μαϊου από την πλευρά των δανειστών ήταν και η αμνήστευση τριών εκπροσώπων τους στο συμβούλιο εμπειρογνωμόνων του ΤΑΙΠΕΔ, που μαζί με έλληνες ομόλογούς τους κατηγορούνταν για απιστία και επαχθείς μισθωτικούς όρους σχετικά με την αξιοποίηση 28 ακινήτων του δημοσίου.

- Το καλοκαίρι του 2011 ο γερμανός διπλωμάτης Χορστ Ράιχενμπαχ ήρθε στην Ελλάδα ως απεσταλμένος της Κομισιόν για να αναλάβει επικεφαλής της λεγόμενης TaskForce με σκοπό τον εκσυγχρονισμό και την ανασυγκρότηση του ελληνικού διοικητικού μηχανισμού. “Θα είμαστε εδώ για όσο χρονικό διάστημα μας χρειάζεται η Ελλάδα” και “Θα εφαρμόσουμε τα καλύτερα πρότυπα”, δήλωνε ο Ράιχενμπαχ τον Σεπτέμβρη του 2011 στο Βήμα. Το πεδίο της δραστηριότητάς του ήταν ευρύ και περιλάμβανε από τον έλεγχο κονδυλίων και προγραμμάτων ΕΣΠΑ μέχρι περικοπές δαπανών κλπ. Όλο αυτό το πεδίο δραστηριότητας και οι υπερεξουσίες που ανέλαβε η TaskForce αναπτύχθηκε σε ένα θολό τοπίο, χωρίς κανέναν ουσιαστικό θεσμικό έλεγχο. Λίγους μήνες αργότερα, τον Νοέμβρη του 2011, η ομάδα της “ελληνογερμανικής συμμαχίας” με επικεφαλής τον εντεταλμένο της γερμανικής καγκελαρίας και υφυπουργό οικονομικής συνεργασίας Χανς-Γοακίμ Φούχτελ ανέλαβε τον έλεγχο των περιφερειών και των δήμων, με σκοπό την αναδιάρθρωση των τοπικών αγορών εργασίας για την πτώση του εργατικού κόστους και την προσέλκυση επενδύσεων και τον “εξορθολογισμό” της δημοσιονομικής διαχείρισης, με την περικοπή της χρηματοδότησης των ΟΤΑ από τον κρατικό προϋπολογισμό κλπ. Η ομάδα Φούχτελ μέσω ερωτηματολογίων στους Δήμους και τις Περιφέρειες έχει καταγράψει (υφαρπάξει ουσιαστικά) όλα τα περιουσιακά στοιχεία και τις υποδομές της τοπικής αυτοδιοίκησης, ενώ υπάρχει κι ένα ξεχωριστό ενδιαφέρον ακόμα και για τη διαχείριση και την αποκομιδή των απορριμάτων! Ως ενδιάμεσος ανάμεσα σε έλληνες δημάρχους και γερμανικούς επιχειρηματικούς ομίλους, ο Φούχτελ δεν έκρυψε ποτέ τις προθέσεις του: “Η Τοπική Αυτοδιοίκηση είναι ένας θησαυρός που πρέπει να εκμεταλλευτούμε γιατί μέχρι τώρα το καθεστώς των ΟΤΑ και της Ευρώπης ήταν μόνο για θέματα χρηματοδοτήσεων. Τώρα η Τοπική Αυτοδιοίκηση καλείται να παίξει άλλο ρόλο”6.

Με τις κάθε είδους “ομάδες δράσεις” οι δανειστές κατόρθωσαν να έχουν τη γενική εποπτεία του συνόλου του ελληνικού διοικητικού μηχανισμού, από την κορυφή του μέχρι την τοπική αυτοδιοίκηση. Η νέα 20μελής TaskForce, που συγκροτήθηκε με αφορμή την υπογραφή του τρίτου μνημονίου, έχει ένα πιο κομψό όνομα: Υπηρεσία Υποστήριξης Διαρθρωτικών Μεταρρυθμίσεων. Επικεφαλής της είναι ο Ολλανδός γενικός διευθυντής της Κομισιόν Μάαρτεν Φερβέι, ο οποίος έχει αποκτήσει ένα τεράστιο εύρος δράσης, υπαγορεύοντας νομοσχέδια από τη φορολογία εισοδήματος και την αγορά εργασίας έως την ιατροφαρμακευτική πολιτική για το σύστημα κοινωνικής πρόνοιας. Η νέα αυτή 20 μελής TaskForce, σε συνεργασία με 20 ακόμα “εμπειρογνώμονες” με έδρα τις Βρυξέλλες, έχει ως καθήκοντα την συγγραφή ενδιάμεσων εκθέσεων στο πλαίσιο της αξιολόγησης της ελληνικής οικονομίας, την υπαγόρευση και επιτήρηση της εφαρμογής των μνημονιακών μέτρων, καθώς και την εποπτεία μιας σειράς λειτουργιών της ελληνικής οικονομίας, όπως της είσπραξης τον φόρων, της “βελτίωσης του επιχειρηματικού περιβάλλοντος” (όλοι καταλαβαίνουμε τι σημαίνει αυτό...), της αναδιάρθρωσης του διοικητικού μηχανισμού, της υλοποίησης διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων κλπ. Η βρετανική εφημερίδα Guardian σχολίασε γι αυτό το εύρος δράσης του Φερβέι, λίγες μέρες πριν τις εκλογές της 20ης Σεπτεμβρίου του 2015: “Οι εξουσίες του είναι άνευ προηγουμένου. Και αν λίγοι ψηφοφόροι στους δρόμους της Αθήνας έχουν ακούσει το όνομα του, πολλοί καταλαβαίνουν ότι το πως θα ψηφίσουν στις εκλογές μικρή σημασία έχει για το τι θα συμβεί στη συνέχεια. Κάτω από τις δρακόντειες προϋποθέσεις ομαλής ροής των ποσών προς την Ελλάδα που προβλέπει το τρίτο πακέτο διάσωσης, η Αθήνα έχει παραδώσει ουσιαστικά τον έλεγχο σχετικά με τις περικοπές στην οικονομική και κοινωνική πολιτική της χώρας”.

- Οι δανειστές επιχειρούν να αναλάβουν τον πλήρη έλεγχο των δημόσιων εσόδων της Ελλάδας, μέσα από το μετασχηματισμό της Γενικής Γραμματείας Δημόσιων Εσόδων (ΓΓΔΕ). Η ΓΓΔΕ ιδρύθηκε το 2012, υπαγόμενη τυπικά στο Υπουργείο Οικονομικών, αλλά διαθέτοντας μετά από απαίτηση των τροϊκανών οικονομική και διοικητική αυτοτέλεια. Σε αυτήν είχε υπαχθεί ο ολοκληρωτικός έλεγχος του μηχανισμού εισόδων του ελληνικού δημοσίου (εφορίες, τελωνεία κλπ). Ο μετασχηματισμός της ΓΓΔΕ σε Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων (ΑΑΔΕ), μέχρι την 1η Ιανουαρίου του 2017, κατ εφαρμογή του μνημονίου ΣΥΡΙΖΑ/ΑΝΕΛ, σημαίνει και ποιοτικό άλμα από την αυτονόμηση της αρχής στην ανεξαρτητοποίησή της. Η ΑΑΔΕ θα αποτελεί ένα γκρίζο εξωθεσμικό τοπίο, μακριά όχι μονάχα από τον οποιοδήποτε (έστω και απειροελάχιστο) λαϊκό έλεγχο, αλλά ακόμα και από τον κυβερνητικό! Σ’ αυτήν εκτός από τη ΓΓΔΕ θα ενσωματωθούν το ΣΔΟΕ, όλες οι ΔΟΥ και πολλές υπηρεσίες του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους. Επιπλέον, προβλέπεται η δυνατότητα μεταβίβασης στην ΑΑΔΕ αρμοδιοτήτων που ασκούνται από το υπουργείο οικονομικών, χωρίς οι αρμοδιότητες αυτές να μπορούν να αναμεταβιβαστούν στο εν λόγω υπουργείο ή σε άλλα κυβερνητικά όργανα με μεταγενέστερη διοικητική πράξη. Η ΑΑΔΕ θα διευθύνεται από έναν διοικητή κι ένα πενταμελές συμβούλιο και θα εποπτεύεται διαρκώς από εμπειρογνώμονα- εκπρόσωπο της ΕΕ, ο οποίος θα έχει πλήρη πρόσβαση στα αρχεία εσόδων του δημοσίου και θα ενημερώνει τους δανειστές για την πορεία εργασιών της αρχής. Ο εμπειρογνώμονας αυτός θα επιλέγεται μεν από τον εν ελλάδι υπουργό οικονομικών, αλλά από λίστα τριών ονομάτων που θα προτείνει η Κομισιόν. Έτσι, τα δημόσια έσοδα που αποτελούν έναν νευραλγικό τομέα της εθνοκρατικής κυριαρχίας περνούν στα χέρια μιας “ανεξάρτητης αρχής” υπό την εποπτεία των δανειστών. Ας μην ξεχνάμε, όμως, πως τα δημόσια έσοδα βρίσκονται υπό τη διαρκή ομηρία των δανειστών από το δεύτερο κιόλας μνημόνιο, αφού αν η Ελλάδα κηρύξει παύση πληρωμών, τότε οι πιστωτές έχουν δικαίωμα να προσφύγουν στο δικαστήριο του Λουξεμβούργου και να απαιτήσουν όχι μονάχα την κατάσχεση περιουσιακών στοιχείων του δημοσίου, αλλά και την κατάσχεση των δημοσίων εσόδων.

Τα μνημόνια, λοιπόν, μεταξύ πολλών άλλων, λειτουργούν και ως μηχανισμός μεταβίβασης εθνοκρατικής κυριαρχίας από την περιφέρεια στο κέντρο (μέσα σε ένα πλαίσιο όχι κατοχικό, αλλά ανισόμετρης και ιεραρχημένης συμμαχίας), όπως μαρτυρά και η ωμή παραδοχή του γερμανού υπουργού οικονομικών Βολφγκανγκ Σόιμπλε: “Ένα κράτος με προβλήματα που ζητάει τη βοήθεια των εταίρων του θα πρέπει σε αντάλλαγμα να εκχωρήσει ένα μέρος της εθνικής του κυριαρχίας”. Αυτό, άλλωστε, προβλέπεται και ρητά με το δεύτερο μνημόνιο: “Ούτε ο δανειολήπτης ούτε τα περιουσιακά του στοιχεία έχουν ασυλία λόγω εθνικής κυριαρχίας ή διαφορετικά λόγω της δικαιοδοσίας κατάσχεσης -συντηρητικής ή αναγκαστικής- ή αναγκαστικής εκτέλεσης σε σχέση με οποιαδήποτε ενέργεια ή διαδικασία σχετικά με τη συνθήκη”. Όπως προβλέπει και η δανειακή σύμβαση του 2012: “Το δικαιούχο Κράτος Μέλος, το ΤΧΣ και η Τράπεζα της Ελλάδος παραιτούνται [...] αμετάκλητα και ανεπιφύλακτα από κάθε δικαίωμα ασυλίας που ήδη έχουν ή μπορεί να δικαιούνται σε σχέση με τα ίδια και τα περιουσιακά τους στοιχεία έναντι νομικών διαδικασιών σχετικά με την παρούσα Σύμβαση και καθένα από τα Παραρτήματα και τα Προσαρτήματά της [...] και κάθε Σύμβαση Προχρηματοδότησης, συμπεριλαμβανομένων ενδεικτικά της ασυλίας έναντι άσκησης αγωγής έκδοσης δικαστικής απόφασης ή άλλης διαταγής, κατάσχεσης, εκτέλεσης ή ασφαλιστικού μέτρου και έναντι κάθε εκτέλεσης και αναγκαστικού μέτρου σε βάρος των περιουσιακών του στοιχείων στο μέτρο που αυτό δεν απαγορεύεται από αναγκαστικό νόμο”7.

Πακέτα διάσωσης για τους δανειστές

Ταυτόχρονα, τα μνημόνια είναι, όπως είπαμε και παραπάνω, ιμάντας μεταβίβασης αξίας από την περιφέρεια στο κέντρο. Όπως δήλωσε και ο πρώην πρωθυπουργός της Ιταλίας Ντ’ Αλέμα τον Ιούλη του 2015: “Από μία φτωχή χώρα όπως η Ελλάδα, τεράστια ποσά μεταφέρονται σε μία πλούσια χώρα όπως η Γερμανία μέσω της διαφοράς των επιτοκίων. Η φτωχή χώρα γίνεται όλο και φτωχότερη, η πλούσια χώρα πλουσιότερη. Όταν η φτωχή χώρα δεν μπορεί πλέον να πληρώσει τα χρέη έρχονται οι ευρωπαϊκές βοήθειες. Έχουμε δώσει στην Ελλάδα 250 δισ. ευρώ, αλλά όχι για τις συντάξεις των Ελλήνων, αλλά για να πληρωθούν οι τόκοι στις γερμανικές, γαλλικές και σε μικρό ποσοστό στις ιταλικές τράπεζες. Διακόσια είκοσι δισ. ευρώ από τα 250 δισ. ευρώ βοήθειας πήγαν απευθείας στις γερμανικές, γαλλικές και ιταλικές τράπεζες”. Έρευνα του ESMT (Ευρωπαϊκή Σχολή Μάνατζμεντ και Τεχνολογίας) που δημοσιοποιήθηκε στη γερμανική Handelsblatt επιβεβαιώνει τα λεγόμενα του Ντ' Αλέμα, αφού το 95% των μνημονιακών δανείων διατέθηκαν για να σωθούν ευρωπαϊκές τράπεζες : “Η έρευνα αποδεικνύει ότι η Ευρώπη και το ΔΝΤ έσωσαν τα περασμένα χρόνια κυρίως τις τράπεζες και άλλους ιδιώτες πιστωτές”. Το μεγαλύτερο τμήμα των δανειακών συμβάσεων κατευθύνεται στην εξόφληση παλαιών χρεών και τόκων, ενώ ένα μεγάλο τμήμα έχει δοθεί για την ανακεφαλαιοποίηση των χρεοκοπημένων ελληνικών τραπεζών. Ο γερμανός οικονομολόγος Φάμπιαν Λίντνερ, ερευνητής του Ινστιτούτου Μακροοικονομίας και Οικονομικής Ανάπτυξης του Ιδρύματος Hans Böckler, επιβεβαίωσε την έρευνα του ESMT, λέγοντας στο 3Sat: “Ναι, τα περισσότερα χρήματα που πήραν οι Ελληνες από την Ευρώπη και το ΔΝΤ δεν έφτασαν στην Ελλάδα. Με αυτά εξοφλήθηκαν τα ελληνικά χρέη προς τις τράπεζες. Αυτό ισχύει και για τις άλλες χώρες όπως η Ιρλανδία και η Πορτογαλία. Ως εκ τούτου με τα δάνεια βοήθειας σώθηκαν κυρίως γαλλικές και γερμανικές τράπεζες, οι μεγαλύτεροι δανειστές αυτών των χωρών. Οι Έλληνες δεν είχαν κανένα κέρδος από αυτά τα χρήματα, η οικονομία τους συρρικνώθηκε κατά το ένα τρίτο, η ανεργία συνεχίζει να ανέρχεται στο 25%”. Όπως παραδέχεται και ο καθηγητής του πανεπιστημίου του Αμβούργου B. Loucke, η διάσωση της Ελλάδας διασώζει τους δανειστές της!

Τα μνημόνια, λοιπόν, ποτέ δεν υπογράφηκαν για να “διασφαλιστούν οι μισθοί και οι συντάξεις”, όπως ανέφερε η κυρίαρχη προπαγάνδα, αλλά (μεταξύ άλλων) για τη διάσωση των ιδιωτών πιστωτών και κυρίαρχα των γαλλικών, γερμανικών και αμερικάνικων τραπεζών που ήταν εκτεθειμένες στο ελληνικό χρέος: τον Ιούνιο του 2010 το σύνολο του ιδιωτικού και δημόσιου χρέους προς τις τράπεζες έφτανε στα 251,1 δις δολάρια, εκ των οποίων τα 83,1 δις (33,1%) προς τις γαλλικές τράπεζες, τα 65,4 δις (26%) προς τις γερμανικές και τα 36,2 δις (14,4%) προς τις αμερικάνικες. Η διασύνδεση του ελληνικού χρέους (αλλά και των αντίστοιχων χρεών των υπολοίπων PIIGS)8 με ευρωπαϊκές και αμερικάνικες τράπεζες και ο κίνδυνος συστημικής μόλυνσης ήταν μια βόμβα στα θεμέλια της ευρωζώνης και η Ελλάδα (παρά το μικρό μέγεθος της οικονομίας της) χαρακτηρίστηκε “toobigtofail”. Με την εφαρμογή του προγράμματος δημοσιονομικής προσαρμογής διασφαλίζονταν τόσο η (έστω και ασταθής) ισορροπία της ευρωζώνης και η συνέχιση της αποπληρωμής του ελληνικού χρέους όσο και η διάσωση των τραπεζών. Μέσα σε δυο χρόνια οι ξένες τράπεζες είχαν σχεδόν απαλλαχθεί από την έκθεσή τους στο ελληνικό χρέος. Όπως αναφέρει και η προκαταρκτική έκθεση της Επιτροπής Αλήθειας Δημοσίου Χρέους του κοινοβουλίου (Ιούνης 2015): “Στην πραγματικότητα ο στόχος του πρώτου δανείου ήταν να προσφέρει ασφαλή έξοδο κινδύνου στους ιδιώτες ομολογιούχους που επιθυμούσαν να μειώσουν την έκθεσή τους στα ελληνικά ομόλογα, καθώς η πιθανότητα επιβολής “κουρέματος” στην ονομαστική αξία των ομολόγων ήταν τότε εξαιρετικά υψηλή [...] Επομένως, μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι η πρώτη δανειακή σύμβαση, καθώς και το πρώτο Μνημόνιο, σχεδιάστηκαν για να διασώσουν τους ιδιώτες πιστωτές της χώρας, ιδίως τις τράπεζες και όχι την Ελλάδα”.

Η αλλαγή της σύνθεσης των κατόχων του ελληνικού χρέους προλείανε και το έδαφος για το PSI και την ουσιαστική κοινωνικοποίησή του9. Όπως προκύπτει και από την έκθεση του Ανεξάρτητου Γραφείου Αξιολόγησης του ΔΝΤ τον περασμένο Ιούλη, η καθυστέρηση του “κουρέματος” του χρέους ήταν σκόπιμη και έγινε για να δοθεί χρόνος στις ξένες τράπεζες να ξεφορτωθούν τα ελληνικά ομόλογα, ώστε να επιτευχθεί η μετακύλιση του βασικού όγκου του δυσβάσταχτου χρέους προς διακρατικούς μηχανισμούς και σε κράτη μέλη της ΕΕ (φυσικά, την πολυτέλεια αυτή δεν την είχαν τα ασφαλιστικά ταμεία της χώρας, τα οποία αποδεκατίστηκαν μετρώντας απώλειες άνω των 14 δις ευρώ λόγω του PSI). Με τη μεταβολή του προφίλ του χρέους περιορίστηκε κατά 110 δις ευρώ περίπου η έκθεση των ξένων πιστωτών (σύμφωνα με στοιχεία που κατέθεσε στη βουλή ο τότε αναπληρωτής υπουργός οικονομικών Χρήστος Σταϊκούρας).Το ποιος βγήκε στο τέλος κερδισμένος από το κούρεμα του χρέους γίνεται φανερό αν ανατρέξουμε σε μια δήλωση στη Handelsblatt του γερμανού επικεφαλής του EFSF Κλάους Ρέγκλινγκ, ένα χρόνο πριν το PSI, τότε που και στο άκουσμα και μόνο της λέξης “αναδιάρθρωση” ξεσπούσε ιερός τρόμος και οργή από τα παπαγαλάκια των δανειστών: “Η όλη συζήτηση είναι υπερβολική, την πυροδοτούν όχι μόνο τα μίντια, αλλά και οι τράπεζες, διότι μπορούν να έχουν κέρδη από μια ενδεχόμενη αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους. Το δημόσιο χρέος της Ελλάδος το έχουν στα χέρια τους θεσμικοί επενδυτές, ανάμεσά τους ασφάλειες, ασφαλιστικά ταμεία και τράπεζες. Οι ζημιές για τις τράπεζες σε περίπτωση αναδιάρθρωσης θα κινηθούν σε ανεκτά επίπεδα, αντίθετα τα κέρδη που θα καρπωθούν από τις αποδόσεις θα είναι σημαντικότερα”

Σήμερα, λοιπόν, μετά το PSI και τα μνημόνια, η διάρθρωση του ελληνικού χρέους μας λέει πολλά για το βάθεμα της εξάρτησης του ελληνικού κράτους. Σύμφωνα με το 81ο δελτίο δημοσίου χρέους που δημοσίευσε τον Μάρτιο του 2016 ο Οργανισμός Διαχείρισης Δημοσίου Χρέους (ΟΔΔΗΧ), η διάρθρωση του χρέους είναι η παρακάτω: Ομόλογα και βραχυπρόθεσμοι τίτλοι 74,61 δις, Δάνεια 246,4 δις. Ενδεικτικό είναι πως περίπου 220 δις (ποσοστό 68% του χρέους και 90% των δανείων) προέρχονται από τον ESM. Αναλυτικά, η διάρθρωση των δανείων σύμφωνα με τον ΟΔΔΗΧ είναι η παρακάτω:

Πίνακας 3: Πηγές δανεισμού της Ελλάδας (ποσά σε εκ. ευρώ)

Είδος δανείου/ χρονολογία

31/12/2015

31/03/2016

Δάνεια Τράπεζας Ελλάδος

3.791,79

3.793,29

Δάνεια λοιπά εσωτερικού

109,50

336,52

Δάνεια ειδικά και διακρατικά

7.422,64

7.412,54

Δάνεια Μηχανισμού Στήριξης

220.431,19

219.008,50

Δάνεια λοιπά εξωτερικού

4.877,62

4.817,45

Βραχ. δάνεια (Repos)

10.000,61

11.028,95



Εν κατακλείδι:

Οι επιπτώσεις των μνημονίων που θα πρέπει να εξετάσουμε είναι πολύπλευρες: η έκρηξη της ανεργίας, της φτώχειας και των κοινωνικών ανισοτήτων, η απονομιμοποίηση της αστικής πολιτικής, οι αντιδράσεις των από τα κάτω, οι αντιμνημονιακές ταραχές με τις δυνατότητες και τα όριά τους, η αυταρχικοποίηση του κρατικού μηχανισμού τόσο ως νομοτελειακή έκφραση της μνημονιακής αναδιάρθρωσης όσο και ως απάντηση στην ανάπτυξη της ταξικής πάλης, η συρρίκνωση της όποιας λαϊκής κυριαρχίας υπήρχε εντός του αστικοδημοκρατικού πλαισίου και η διόγκωση της εκτελεστικής εξουσίας, κυρίως μέσω της πύκνωσης των Πράξεων Νομοθετικού Περιεχομένου, η ανακατάταξη του αστικού μπλοκ εξουσίας με τη διεύρυνση του “μνημονιακού τόξου” και την αναρρίχηση στην εξουσία πρώην "αντιμνημονιακών" δυνάμεων, κλπ.

Η συντριπτική πλειονότητα των δανεικών που χορηγήθηκαν στην Ελλάδα με τα τρία διαδοχικά μνημόνια (πέραν της κάλυψης του πρωτογενούς ελλείμματος) κατευθύνθηκαν σε τοκοχρεολύσια, υπέρ των διεθνών τοκογλύφων, οι οποίοι πουλούσαν ελληνικούς τίτλους που είχαν στην κατοχή τους, με αγοραστές εγχώριες τράπεζες και ασφαλιστικά ταμεία. Ταυτόχρονα, οι χρεοκοπημένες ελληνικές τράπεζες έλαβαν κρατική βοήθεια μέσω ενέσεων ρευστότητας και εγγυήσεων συνολικού ύψους 146 δις ευρώ. Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη της ΕΚΤ, μάλιστα, την περίοδο 2008-2014 το ελληνικό χρέος διογκώθηκε κατά 22,2% του ΑΕΠ (του 2014) εξ αιτίας της κρατικής στήριξης των τραπεζών, ενώη αντίστοιχη αύξηση στο συνολικό δημόσιου χρέους της Ευρωζώνης ήταν 4,8% του ΑΕΠ.

Τα τρία διαδοχικά μνημόνια επιταχύνουν ένα μοντέλο καπιταλιστικής συσσώρευσης που εξυπηρετεί τους σχεδιασμούς του εγχώριου και του ξένου κεφαλαίου και αποτελεί ευθεία επίθεση εναντίον των ταξικών συμφερόντων του εργαζόμενου λαού. Αυτοί, λοιπόν, είναι που βγήκαν κερδισμένοι από τα μνημόνια, οι ιμπεριαλιστές δανειστές και η ντόπια αστική τάξη. Γιατί δεν υπάρχει κάποια μεταφυσική αντίθεση ανάμεσα στο ξένο και το ελληνικό κεφάλαιο, μεταξύ ελληνικών κυβερνήσεων και ΕΕ, αλλά μια συμβιωτική σχέση και σύγκλιση στο πλαίσιο μια ασύμμετρης και ιεραρχημένης συμμαχίας, με κοινό εχθρό τους εργαζόμενους και τα φτωχότερα λαϊκά στρώματα. Στο πλαίσιο αυτό της ανισόμετρης και ετεροβαρούς συμμαχίας το ελληνικό κεφάλαιο και οι κυβερνητικοί εκπρόσωποί του δε διστάζουν να εκχωρούν και κυριαρχικά δικαιώματα (άλλοτε με μεγάλη προθυμία και εθελοδουλία και άλλοτε με βαριά καρδιά), ώστε να διασφαλίσουν τα ταξικά τους συμφέροντα. Ή, με τα λόγια του Μπίσμαρκ: “σε μια συμμαχία κάποιος κάνει το άλογο και κάποιος τον αναβάτη”. Ο τόπος έχει μετατραπεί σε ένα οιονεί προτεκτοράτο, με τους αντιπροσώπους διακρατικών ιμπεριαλιστικών οργανισμών (όπως η λεγόμενη τρόικα) να έχουν έναν ειδικό εποπτικό και επιτελικό ρόλο στη χάραξη της οικονομικής πολιτικής και την εφαρμογή των αντιλαϊκών μέτρων. Γι αυτό και ο αγώνας ενάντια στον ιμπεριαλισμό όχι απλά δεν βγάζει λάδι τα ντόπια αφεντικά, αλλά είναι ενιαίος και αδιαίρετος με τον αγώνα ενάντια στο ελληνικό κεφάλαιο και το πολιτικό του προσωπικό. Γι αυτό και ο αγώνας για κοινωνική επανάσταση είναι αδιάσπαστα δεμένος με τον αγώνα ενάντια στα μνημόνια, ως ειδικής έκφρασης της καπιταλιστικής αναδιάρθρωσης στον συγκεκριμένο ιστορικό χώρο και χρόνο. Και αντίστροφα, όπως μας δείχνει κι ο αναπόφευκτος εκφυλισμός πολιτικών χώρων που εμφανίστηκαν εντός του συστήματος ως “αντιμνημονιακοί”, ο αγώνας ενάντια στα μνημόνια θα είναι επαναστατικός ή δε θα είναι τίποτα. Το κοινωνικό περιβάλλον που εμφανίζεται έξι χρόνια μετά την επιβολή του πρώτου μνημονίου βάζει μπροστά μας επιτακτικά νέα επαναστατικά καθήκοντα.

Νέα κατάσταση, νέα καθήκοντα

Μπροστά σε αυτή την επέλαση του κεφαλαίου εμείς πρέπει κατ’ αρχάς να ανασυγκροτηθούμε. Να μιλήσουμε, πρώτα και κύρια, για την προλεταριακή στρατηγική. Αυτή που θα υπερασπίσει τα εργατικά και λαϊκά συμφέροντα. Αν η στρατηγική συνίσταται στη σύζευξη μέσων και σκοπών υπό το πρίσμα του ταξικού ανταγωνισμού, αν αποτελείται από τρία συστατικά στοιχεία: τους σκοπούς, τα μέσα και τον αντίπαλο, εμείς από τη σκοπιά μας πρέπει να ορίσουμε τους στόχους μας (τόσο τους βραχυπρόθεσμους, όσο και τους μεσοπρόθεσμους και τους μακροπρόθεσμους), τον ταξικό μας εχθρό, αλλά και τα μέσα πάλης που απαιτεί η εποχή μας. Να αποκτήσουμε την αναγκαία μαχητική ισχύ (ιδεολογική, πολιτική, στρατιωτική) στους αποφασιστικούς χρόνους και χώρους. Να εναρμονίσουμε τα μέσα με τους σκοπούς, να κατευθύνουμε την επαναστατική βία στη βάση ενός χειραφετικού σχεδιασμού, να την κάνουμε τμήμα αδιάσπαστο μιας επαναστατικής στρατηγικής, παίρνοντας μαθήματα από τα αδιέξοδα και τις ανεπάρκειες του παρελθόντος.

Κατ’ αρχάς πρέπει να ορίσουμε τους στόχους μας. Τους άμεσους. Τα αιτήματα κρίκους που θα ευαισθητοποιούν και θα κινητοποιούν τις μάζες στη βάση των καθημερινών προβλημάτων και -ταυτόχρονα- θα ανεβάζουν και το “γενικό” επίπεδο συνείδησης. Επαναστατική απαίτηση δύσκολη, αλλά κρίσιμη. Αφού οι μάζες της εργατικής τάξης και των λαϊκών στρωμάτων προσελκύονται στην επαναστατική δράση, στην πάλη για την ανατροπή της αστικής εξουσίας, όχι από γενικόλογα συνθήματα και οράματα, αλλά κυρίως στο βαθμό που πείθονται από την ίδια τους την πείρα γι’ αυτή την αναγκαιότητα. Είναι αναγκαία προϋπόθεση να αφουγκραστούμε τις πραγματικές λαϊκές ανάγκες, στη βάση των οποίων πάντοτε ξεδιπλώνεται στην πράξη η επαναστατική διαδικασία που καταργεί την υπάρχουσα τάξη πραγμάτων. Είναι η κοινωνική πραγματικότητα αυτή που παράγει επαναστάσεις και όχι η καθαρή ιδεολογία και ο λεκτικός μαξιμαλισμός, όσο παθιασμένα και ηρωικά κι αν εκφράζονται, όσο κι αν θεωρούν πως με το σάλπισμα ιδεαλιστικών φετίχ, μακριά από τις λαϊκές μάζες και τις πραγματικές κοινωνικές ανάγκες, θα κάνουν τον καπιταλισμό να καταρρεύσει σαν τα τείχη της Ιεριχούς. Η αποκόλλησή μας από τους βάλτους της σεχταριστικής νεφελοκοκκυγίας και η άμεση εμπλοκή και τριβή στην καθημερινή ταξική πάλη είναι η απαραίτητη προϋπόθεση ώστε οι λέξεις “αναρχία” και “κομμουνισμός” να μην είναι απλές μεταφυσικές αφαιρέσεις στα μυαλά και τα στόματα λίγων κι εκλεκτών, αλλά να μετατραπούν σε ιδέες-υλική δύναμη που μεταβάλουν την υπάρχουσα τάξη πραγμάτων κατακτώντας κρίσιμες μάζες.

Πρέπει, όμως, από τους άμεσους πρέπει να ορίσουμε και τους μακροπρόθεσμους στόχους. Με όρους πολιτικής, να πρέπει να αποκτήσουμε επαναστατικό πρόγραμμα. Γιατί τα γενικά και όμορφα συνθήματα δεν αρκούν. Το να ανακυκλώνουμε γενικές αλήθειες, χωρίς να δίνουμε απτή και συγκεκριμένη προοπτική μέσα στην καθημερινότητα της ταξικής πάλης, μας οδηγεί μονάχα σε ανακύκλωση του εαυτού μας με παλιά υλικά. Χρειάζεται συγκεκριμένη πρόταση πάνω στην οποία θα οικοδομηθεί με άλλους όρους η οικονομία, η πολιτική, η κοινωνία, η δικαιοσύνη, ο στρατός. Ένα ρεαλιστικό, επιστημονικό, επαναστατικό πρόγραμμα που θα ορίζει όχι μόνο τις βασικές κατευθύνσεις και το περιεχόμενο της αταξικής κοινωνίας, αλλά και τα απαραίτητα βήματα, που θα καθορίζονται ανάλογα με τις συνθήκες, που θα οδηγήσουν σε αυτή. Η διαλεκτική σύνδεση των άμεσων στόχων πάλης και των ενδιάμεσων στόχων είναι η μόνη ικανή να δείξει την κατεύθυνση για τον απώτερο επαναστατικό στόχο.

Πρέπει να ορίσουμε τον εχθρό. Και αυτό απαιτεί μελέτη. Όχι επειδή αναγνωρίζουμε κάποια μεταφυσική πρωτοκαθεδρία στη θεωρία, αλλά γιατί αυτή αποτελεί οδηγό δράσης. Δίνει κατεύθυνση. Και μας προστατεύει από τις αυταπάτες, που καταλήγουν αναπόφευκτα στην πλήρη απογοήτευση. Μας βοηθάει να μην χαθούμε μέσα σε μεταμοντέρνες ιδεολογίες, να χρησιμοποιούμε παλιά και νέα εργαλεία για να ερμηνεύσουμε τον ταξικό εχθρό σήμερα, μας οδηγεί στους βασικούς κόμβους της αστικής στρατηγικής, ώστε να τους πλήξουμε καίρια.

Πρέπει να ορίσουμε τα μέσα. Και, αδιαχώριστα, πρέπει να αποκτήσουμε την ικανότητα εναλλαγής μορφών και μεθόδων πάλης, ανάλογα με τις συγκεκριμένες συνθήκες. Γιατί η δεδομένη πολυμορφία του αγώνα, δεν σημαίνει παραγνώριση του ειδικού βάρους κάθε μέσου πάλης, των πλεονεκτημάτων του και των μειονεκτημάτων του. Για αυτό και η επιλογή κάθε μέσου δεν μπορεί να περιορίζεται από τον υποκειμενισμό όπως και αν εκφράζεται αυτός, είτε από φετιχισμό, είτε από φόβο που μεταμφιέζεται -αποτυχημένα συνήθως- σε θέση, είτε από ανάγκη προσωπικής προβολής. Η επιλογή, αντίθετα, του κάθε μέσου πρέπει να προκύπτει από τη συλλογική συζήτηση, την κοινή συμφωνία, τις υποχρεώσεις που προκύπτουν από αυτήν, τη συνεχή κριτική/ αυτοκριτική, την πολιτική υπεράσπισή του απέναντι στον εργαζόμενο λαό και το κίνημα.

Και για να μπορεί όμως η στρατηγική να εφαρμόζεται, να εξελίσσεται, μα κυρίως να υπηρετεί την επαναστατική προοπτική πρέπει να εκπονείται από έναν κεντρικό φορέα. Η συγκέντρωση δυνάμεων και η ενότητα είναι απαραίτητη προϋπόθεση αν θέλουμε να νικήσουμε. Γιατί αλλιώς ο αγώνας αναλώνεται σε σκόρπιες και ασύνδετες, χωρίς κοινό στόχο, συχνά χωρίς καν συντονισμό δράσεις και κινήσεις. Και σκορπάει, μετατρέπεται σε αυτοσκοπό, αφού αδυνατεί τόσο να υπονομεύσει τον ταξικό εχθρό, όσο όμως και να κεφαλαιοποιήσει τα όποια αποτελέσματά του.

Κεντρικό φορέα που θα δουλεύει μέσα στις μάζες, όχι μόνο στα “μεγάλα”, αλλά και στα “μικρά”. Μια καθημερινή πολιτική δουλειά που απαιτεί υπομονή και δουλειά μυρμηγκιού, γιατί οι καρποί αυτής της σποράς αργούν και δεν είναι άμεσα ορατοί. Και αυτό μπορεί να δημιουργήσει απογοήτευση, ανυπομονησία και να οδηγήσει σε εσφαλμένα πολιτικά συμπεράσματα. Η ίδια η ιστορική εμπειρία έχει διδάξει ότι την κοινωνική επανάσταση δεν μπορεί να την φέρει σε πέρας μια μειοψηφία, όσο καλά οργανωμένη κι αν είναι, όσο και αν έχει εμβαθύνει στα θεωρητικά ζητήματα, αν δεν έχει πραγματικούς δεσμούς με το λαό. Για αυτό στόχος του φορέα δεν μπορεί παρά να είναι η συσπείρωση κρίσιμων προλεταριακών μαζών, η κατάκτηση σημαντικών κομματιών της εργατικής τάξης, και πρώτα απ' όλα των πιο συνειδητών τμημάτων της. Έχουμε ξαναγράψει στο προηγούμενο τεύχος του ΜΟΛΟΤ, πως ο επαναστατικός φορέας: “δεν αφορά μια πολιτική ομάδα, μια συνέλευση ή ένα περιοδικό. Μονάχα τροχιοδεικτικές βολές μπορούν να ρίξουν αυτές οι δομές. Αυτή τη σκληρή δουλειά οφείλει να την κάνει το επαναστατικό κίνημα στο σύνολό του, ξεφεύγοντας από τις παθογένειες της εσωστρέφειας και του σεχταρισμού, αλλά και από τον ιδεολογικό και πολιτικό εγκλωβισμό της αντίληψης για δήθεν “νησίδες ελευθερίας” εντός του καπιταλιστικού πλαισίου. Την ιστορία, πέρα από το να τη ζούμε, οφείλουμε και να την καθορίζουμε και όχι απλώς να περιμένουμε να την διαβάσουμε”.

Η ιστορική περίοδος που διανύουμε είναι κρίσιμη. Η κρίση του αστικού πολιτικού συστήματος, η ταχύτατη εξάντληση των εφεδρειών του, η παγκόσμια καπιταλιστική κρίση που βαθαίνει διαρκώς, η μονιμοποίηση της λιτότητας και τα αντιλαϊκά μέτρα που απαιτεί συνεχώς η εγχώρια αστική τάξη και ο ιμπεριαλισμός διαμορφώνουν το πεδίο εκείνο, το οποίο μπορεί να είναι γόνιμο για τις επαναστατικές δυνάμεις. Στο χέρι μας είναι να το μετατρέψουμε σε πεδίο γόνιμο για την επαναστατική προοπτική.



Σημειώσεις:

1. Όπως προέβλεπε η συμφωνία της 13ης Ιούλη του 2015: “οι ελληνικές αρχές θα πρέπει να αναλάβουν τις παρακάτω δράσεις: να αναπτύξουν ένα σημαντικά ενισχυμένο πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων με βελτιωμένη διαχείριση. Πολύτιμα ελληνικά περιουσιακά στοιχεία θα μεταφερθούν σε ένα ανεξάρτητο ταμείο που θα ρευστοποιεί τα περιουσιακά στοιχεία μέσω ιδιωτικοποιήσεων και άλλων μέσων. Η ρευστοποίηση των περιουσιακών στοιχείων θα αποτελέσει πηγή για την προγραμματισμένη αποπληρωμή του νέου δανείου από τον ΕΣΜκαι θα παράγει κατά τη διάρκεια ισχύος του νέου δανείου ένα σκοπούμενο σύνολο 50 δισ. ευρώ, εκ των οποίων 25 δισ. θα χρησιμοποιηθούν για την αποπληρωμή της ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών και άλλων περιουσιακών στοιχείων και 50% από κάθε ευρώ που απομένει (π.χ. 50% των 25 δισ. ευρώ) θα χρησιμοποιηθεί για τη μείωση του χρέους ως προς το ΑΕΠ, το δε υπόλοιπο 50% θα χρησιμοποιηθεί για επενδύσεις”.

2. Κατά τη διάρκεια της επίσκεψής του στην Ελλάδα τον Ιούνιο του 2016 ο ο γερμανός διοικητής του EFSF και του ESM Κλάους Ρέγκλινγκ, όταν ρωτήθηκε από δημοσιογράφους τι εννοεί όταν μιλάει για ελάφρυνση του χρέους “εφόσον χρειαστεί”, απάντησε: “Εξετάζοντας την ελάφρυνση χρέους, δεν είναι ότι δεν έχει γίνει κάτι μέχρι στιγμής. Η ελάφρυνση που παρασχέθηκε το 2012 ήταν, βεβαίως, πολύ σημαντική. Το 2012 οι πιστωτές του ιδιωτικού τομέα δέχθηκαν ένα πραγματικό “κούρεμα“ άνω του 50%, αλλά οι πιστωτές του επίσημου τομέα άρχισαν να μειώνουν τα τέλη εξυπηρέτησης, τις εγγυήσεις του Δημοσίου, τα επιτόκια, επιμήκυναν τις ωριμάνσεις, κι αυτό από πλευράς των επίσημων πιστωτών ισοδυναμούσε με μείωση σε όρους καθαρής παρούσας αξίας- κάτι που μόνο οι οικονομολόγοι μπορούν να κατανοήσουν- αλλά σε όρους καθαρής παρούσας αξίας υπήρξε μείωση του χρέους κατά 40%. Οπότε, αυτό έχει ήδη γίνει [...] Αυτό το “εφόσον χρειαστεί” δίνει μια καλή διαβεβαίωση προς τον ελληνικό πληθυσμό, γιατί θα υπάρξει περισσότερη (ελάφρυνση) εάν χρειαστεί περισσότερη, και θα είναι λιγότερη εάν όντως δεν χρειάζεται. Πρέπει να κατανοήσετε ότι φυσικά και οι πιστωτές θα είναι ικανοποιημένοι εάν δεν χρειαστεί τόσο πολλή (ελάφρυνση), αλλά υπάρχει η δέσμευση για την παροχή περισσότερης, εφόσον το απαιτήσουν οι περιστάσεις”.

Την ίδια ώρα η ελληνική κυβέρνηση χρησιμοποιεί την ειδική γεωστρατηγική θέση της Ελλάδας, ως “περιφερειακού πυλώνα σταθερότητας”, σαν διαπραγματευτικό χαρτί για την ελάφρυνση του χρέους. Αρωγός στην προσπάθεια αυτή, μέσα στα πλαίσια του ενδοϊμπεριαλιστικού ανταγωνισμού ΗΠΑ-Γερμανίας, έρχεται να σταθεί ο αμερικάνικος παράγοντας. Χαρακτηριστικά. ο Αμερικάνος υπουργός οικονομικών Τζακ Λιού, επισκεπτόμενος την Αθήνα μετά την αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος κατά του Ερντογάν στην Τουρκία, δήλωσε στους Financial Times: “Θα ήλπιζα πως (η πρόσφατη αναταραχή) θα άλλαζε το κλίμα, υπό το οποίο διεξάγονται οι συνομιλίες για την ελάφρυνση του χρέους -και επειδή είναι ούτως ή άλλως το σωστό να γίνει, αλλά και επειδή, σε μια στιγμή που η Ελλάδα είναι σε θέση γεωπολιτικής σημασίας, είναι καλή στιγμή να ενισχυθεί η δημοσιονομική της δομή”. Παρά την αμερικάνικη παρέμβαση, τον περασμένο Σεπτέμβρη ο Β. Σόιμπλε, μιλώντας στην επιτροπή οικονομικών υποθέσεων της ομοσπονδιακής κάτω Βουλής της Γερμανίας, έβαλε στον πάγο οποιοδήποτε αίτημα ελάφρυνσης χρέους και παρέπεμψε στην επανεξέταση του ζητήματος μετά τη λήξη του τρέχοντος προγράμματος και μονάχα εφόσον αυτό επιτύχει τους στόχους του.

3. Το ποσοστό εμφανίζεται μικρότερο σε σχέση με το 2013 και το 2014 εξαιτίας διαφόρων τεχνασμάτων, όπως ήταν το λεγόμενο κοινωνικό μέρισμα, που δημιουργούν ορισμένες τάσεις εξισορρόπησης, χωρίς όμως να μεταβάλουν τη γενική κατεύθυνση αύξησης της φτώχειας.

4. Αντίστοιχες περικοπές υπάρχουν και στον τομέα της παιδείας: χιλιάδες σχολεία έχουν κλείσει ή έχουν συγχωνευθεί, χιλιάδες θέσεις διδασκαλίας έχουν χαθεί, ενώ το 2016 τα κονδύλια για την παιδεία μειώθηκαν κατά 780 εκατομύρια ευρώ (από 4,352 δισ. το 2015 σε 4,274). Η χρηματοδότηση της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης σε βάθος πενταετίας έχει μειωθεί κατά 75% και με τον νέο Προϋπολογισμό συνεχίζεται η ίδια τακτική.

5. Οι καθαρολόγοι που περιορίζουν τον ταξικό πόλεμο στην αντίφαση κεφάλαιο-εργασία, μη λαμβάνοντας υπ’ όψη τις παράγωγες αντιφάσεις που επικαθορίζουν την βασική, εθελοτυφλούν με τον ίδιο τρόπο που το έκαναν και οι φιλελεύθεροι που έψεγε ο Μαρξ στην Αθλιότητα της Φιλοσοφίας: “Δεν πρέπει να απορούμε που οι οπαδοί του ελεύθερου εμπορίου δεν μπορούν να καταλάβουν πώς μπορεί μια χώρα να πλουτίζει σε βάρος μιας άλλης, αφού οι ίδιοι αυτοί κύριοι, δεν θέλουν πια να καταλάβουν πώς, στο εσωτερικό μιας χώρας, μια τάξη μπορεί να πλουτίζει σε βάρος μιας άλλης τάξης”.

6. Παρά την παραφιλολογία των μνημονιακών παπαγάλων για σπάταλη και υπερχρεωμένη τοπική αυτοδιοίκηση, σύμφωνα με πίνακα που έδωσε στη δημοσιότητα ο επίτροπος νομισματικών και οικονομικών υποθέσεων της ΕΕ, το 2011 το χρέος της ελληνικής Τ.Α. επί του ΑΕΠ ήταν μόλις 0,9%, το δεύτερο μικρότερο στην ΕΕ-28.

7. Ο σημερινός μνημονιακός υπουργός εργασίας Γιώργος Κατρούγκαλος τον Φεβρουάριο του 2011 από τις σελίδες του Νομικού Βήματος μιλούσε για περιορισμό της εθνικής κυριαρχίας ακόμα χειρότερο από τον Διεθνή Οικονομικό Έλεγχο που επιβλήθηκε στην Ελλάδα το 1897: “Μάλιστα, η έκταση και η ένταση των επεμβάσεων που επιφέρει η βίαιη αυτή αναπροσαρμογή του ελληνικού οικονομικού συστήματος, σε συνδυασμό με την έξωθεν επιβολή της, δικαιολογεί απολύτως τον ισχυρισμό του Κουκιάδη ότι επιχειρείται να επιβληθεί δίκαιο κατεχόμενης χώρας”. Από την πλευρά μας, κρίνουμε τις αναφορές στην εκχώρηση εθνικής κυριαρχίας ως αναγκαίες για να συνεκτιμηθούν στην ανάλυσή μας. Αυτό δε σημαίνει, όμως, πως ο χαρακτήρας του αγώνα μεταβάλλεται -μεταφυσικώ τω τρόπω- από ταξικό σε εθνικοαπελευθερωτικό. Η Ελλάδα δεν βρίσκεται υπό κατοχή. Η εκχώρηση εθνοκρατικής κυριαρχίας συμβαίνει μέσα στο πλαίσιο της ανισόμετρης και ετεροβαρούς συνεργασίας ανάμεσα στους ιμπεριαλιστές δανειστές και την ελληνική αστική τάξη. 8. Σύμφωνα με έρευνα του αμερικάνικου Κογκρέσου οι τράπεζες των ΗΠΑ ήταν εκτεθειμένες περίπου 650 δις δολάρια σε δάνεια των PIIGS (Πορτογαλία, Ιρλανδία, Ιταλία, Ελλάδα και Ισπανία) και επιπλέον 1,2 τρις δολάρια σε δάνεια γερμανικών και γαλλικών τραπεζών, οι οποίες ήταν με τη σειρά τους εκτεθειμένες σε δάνεια των PIIGS.
9. Όπως έγραφε και ο Καρλ Μαρξ: “Το δημόσιο χρέος, δηλαδή το ξεπούλημα του κράτους - αδιάφορο αν είναι απολυταρχικό, συνταγματικό ή δημοκρατικό κράτος - βάζει τη σφραγίδα του στην κεφαλαιοκρατική εποχή. Το μοναδικό κομμάτι του λεγόμενου εθνικού πλούτου, που στους σύγχρονους λαούς ανήκει πραγματικά στο σύνολο του λαού είναι το δημόσιο χρέος τους (...).Το δημόσιο χρέος γίνεται το credo (πιστεύω) του κεφαλαίου. Και από τη στιγμή που εμφανίζεται η χρέωση του δημοσίου, τη θέση του αμαρτήματος ενάντια στο άγιο πνεύμα, για το οποίο δεν υπάρχει άφεση, την παίρνει η καταπάτηση της πίστης απέναντι στο δημόσιο χρέος. Το δημόσιο χρέος γίνεται ένας από τους πιο δραστικούς μοχλούς της πρωταρχικής συσσώρευσης ”.

  3o τεύχος της πολιτικής επιθεώρησης ΜΟΛΟΤ