Πέντε εργατών αμπέλι

«Σιχαίνομαι τη φύση…. θα μπορούσαμε ίσως να επιτεθούμε στον ήλιο, να τον αποσπάσουμε από το σύμπαν ή να τον χρησιμοποιήσουμε για να πυρπολήσουμε τον κόσμο.»

Μαρκήσιος ντε Σαντ

Εκατομμύρια χρόνια για τους προμοντέρνους λαούς, πριν την εμφάνιση του νεωτερικού ανθρώπου, το κέντρο δεν ήταν ο άνθρωπος αλλά ο κόσμος, το σύμπαν. Ο δυτικός πολιτισμός είναι ο πολιτισμός του υβριστή ανθρώπου που τοποθέτησε την ύπαρξή του στο κέντρο του σύμπαντος θεοποιώντας τον εαυτό του. Αν κάτι σιχαίνεται η ανεξέλεγκτη ανθρώπινη υποκειμενικότητα είναι η φύση. Γι’ αυτό άλλωστε ο Καρτέσιος εξήγγειλε ως αποστολή του ανθρώπου το να γίνει « κύριος και κάτοχος της φύσης», ο Μαρξ εξύμνησε την προσπάθεια του ανθρώπου να αναπτύξει τις παραγωγικές δυνάμεις λέγοντας ότι «μια φύση καθαρά αντικειμενική, ξένη στο υποκείμενο δεν υπάρχει πλέον», και ο Σαρτρ θα οδηγήσει τον εγωκεντρικό παροξυσμό του υποκειμένου στα άκρα κραυγάζοντας ότι δεν είναι απλώς η φύση κόλαση για το υποκείμενο αλλά «η κόλαση είναι ο άλλος».  Κι έτσι ξεκίνησε λοιπόν ο νεωτερικός αλαζόνας  άνθρωπος οπλισμένος με την προμηθεϊκή φωτιά, τη γνώση, για να κατακτήσει τη φύση και έκανε μια τρύπα στο νερό. Το τρόπαιό του είναι ο παρακμιακός δυτικός πολιτισμός. Κατά βάθος ο μοντέρνος άνθρωπος μισεί τη φύση γιατί τον έπλασε πεπερασμένο, θνητό. Μισεί τη φύση γιατί φοβάται το θάνατο.

Πόσο είναι το αμπέλι μας παππού; ρωτούσα μικρός στην Κρήτη ακάτεχος για το μέτρο της γης. Πέντε εργατών αμπέλι , μου αποκρίθηκε. Όταν μεγάλωσα κατάλαβα ότι μέτρο του αμπελιού δεν ήταν το χρήμα, η αξία της παραγωγής, αλλά το πόσοι εργάτες γης θα το έσκαβαν σε μια μέρα. Ο φίλος μου ο Γ. Μπίλλας μου ανέφερε ότι στα Τρίκαλα και στην Καρδίτσα η πώληση των αυγών κατά ζεύγος (ζεύγος αυγών παραγωγού) παρατηρείται ακόμα και σήμερα, ενώ κατά το παρελθόν αποτελούσε μονάδα μέτρησης, μέσο ανταλλαγής αγαθών. Στις προβιομηχανικές κοινωνίες η μάνα-φύση καθόριζε τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Στην Αίγυπτο ο χρόνος οριζόταν από τον κύκλο των ποιμενικών εργασιών, το ρολόι κοπάδι, στη Χιλή του 17^ου αιώνα ο χρόνος μετριόταν σε Πιστεύω-το 1647 αναφέρεται ένας σεισμός που κράτησε δυο Πιστεύω- και οι κτηνοτρόφοι στην Αγγλία τον υπολόγιζαν με το χρόνο που απαιτούνταν για να γεννήσουν τα ζώα. Και ύστερα ήρθαν τα φώτα. Ενώ κυλούσαν αργόσυρτα οι αιώνες εμφανίστηκαν οι διαφωτιστές για να επιταχύνουν το χρόνο και από φυσικό να τον κάνουν ανθρώπινο γράφοντας στη ρομφαία τους με χρυσά γράμματα δίπλα στο «ισότητα- αδελφότητα- ελευθερία » και το «ή η φύση ή εμείς». Συνάμα έπρεπε να εφευρεθεί ένα μέτρο της προόδου. Τι παράδοξο! Το ανακάλυψαν οι υπηρέτες του θεού, του ακίνητου χρόνου, οι Βενεδικτίνοι μοναχοί, λίγο πριν την αυγή της βιομηχανικής επανάστασης, και δεν ήταν άλλο από το μηχανικό ρολόι.

 Η Εσπερία λοιπόν (η Δύση) τρείς αιώνες τώρα εργάζεται συστηματικά για να επιβάλλει ένα πολιτισμικό μοντέλο και να δημιουργήσει ένα ανθρωπολογικό τύπο α-φύσικο. Η εκδυτικοποίηση του ευρωπαϊκού νότου και της Ελλάδας ειδικότερα ξεκίνησε από τη σύσταση του ελληνικού κράτους όταν οι Βαυαροί στην αρχή και άλλοι πάτρωνες στη συνέχεια, σε αγαστή συνεργασία με τις ντόπιες κομματοκρατικές ελίτ, επιτέθηκαν στο όνομα της προόδου  στη φύση, τη γη, την ενδογενή αγροτική παραγωγή. Ο απολογισμός μέχρι σήμερα είναι κρανίου τόπος : αφανίστηκαν τα 1850 τσελιγκάτα, με 1,5 εκ κεφάλια ζώων, για να εισάγουμε σήμερα από τις βόρειες χώρες κρέας εμπλουτισμένο με ορυκτέλαια, χάθηκαν τα υφαντουργεία του Τύρναβου, ο συνεταιρισμός των Αμπελακίων, ξεριζώθηκαν τα αμπέλια της Κρήτης, εγκαταλείφτηκαν οι ντόπιες καλλιέργειες (βίκος για ζωοτροφή, κουκιά, πλιγούρι) κι ότι έμεινε όρθιο το ισοπέδωσε η κοινή αγροτική πολιτική και το διαφθορείο των κοινοτικών επιδοτήσεων. Για να επιβληθούν βέβαια τα παραπάνω πρωτοστάτησαν οι διανοούμενοι (φιλελεύθεροι και αριστεροί), οι μορφωμένοι αμόρφωτοι για να πείσουν την κοινωνία ότι η ανθρώπινη ιστορία δεν ανήκει στους κύκλους του φυσικού κόσμου, ότι πρόοδος είναι να σιχαίνομαι τη φύση. Ξέρετε πολλούς προοδευτικούς που δεν ντρέπονται που οι παππούδες και οι πατεράδες τους ήταν αγροίκοι αγρότες;           Ή μήπως γνωρίζετε κανένα αριστερό που δεν έδωσε ευχή και κατάρα στα παιδιά του να μην δουλέψουν στα χωράφια, αλλά να σπουδάσουν στα ευγενή επαγγέλματα που εξασφαλίζουν ισχύ και κοινωνική θέση; Κι επειδή η ζωή κύκλους κάνει οι Βαυαροί ξανάρχονται, την εποχή των μνημονίων, με τους πάντα απαραίτητους ντόπιους πρόθυμους συνεργάτες, για να ολοκληρώσουν ότι ξεκίνησαν σχεδόν πριν 190 χρόνια. Βασικός πυλώνας του αναπτυξιακού σχεδίου που εκπόνησαν για την Ελλάδα είναι η μετατροπή της σε τουριστική μονοκαλλιέργεια καθιστώντας τους εργαζόμενους νέους υπηρέτες και μετατρέποντας το φυσικό τοπίο σε έρημη γη. Αλήθεια δεν γνωρίζω σχεδόν κανένα επίδοξο σωτήρα της χώρας που να έχει διατυπώσει ευθέως την άποψη ότι ο υπερτροφικός τουριστικός τομέας χρειάζεται ελάττωση και όχι επέκταση, αποανάπτυξη και όχι ανάπτυξη.

Υπάρχει άλλη προοπτική; Ίσως στην αναζήτηση μιας ρεαλιστικής ουτοπίας που να στηρίζεται στην αποκεντρωμένη παραγωγή, στη μικρή επιχείρηση και τα κοινοτικά δίκτυα, στην τοπικοποίηση (Γ.Κολέμπας) , στην ενδογενή αυτοδύναμη (όχι αυτάρκη) παραγωγή. Μιας ουτοπίας που θα ενισχύει τα κοινά και δημόσια αγαθά, περιορίζοντας την αγορά και το εμπόρευμα, θα στηρίζεται στην αλληλέγγυα οικονομία, την πολυκαλλιέργεια και την βιολογική παραγωγή, στην ενεργειακή αυτονομία με την χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Και όλα τα παραπάνω έχουν ως προϋπόθεση την σταδιακή υπέρβαση της σημερινής ολιγαρχικής έμμεσης δημοκρατίας, μέσω της δημιουργίας αμεσοδημοκρατικών θεσμών (Γ. Λιερός) και την ανάδυση του αυτεξούσιου των πολιτών (Γ. Σταματόπουλος) και της αυτοθέσμισης. Άλλωστε η συρρίκνωση της μεγαμηχανής του κράτους και των πολυεθνικών επιχειρήσεων και η μετάβαση στο μικρό παραγωγικό μέγεθος είναι ο ασφαλέστερος τρόπος για να ελεγχθεί η εγγενής ανθρώπινη ιδιοτέλεια.

Χάρης  Ναξάκης

Καθηγητής ΤΕΙ Ηπείρου, συγγραφέας

charisnax@yahoo.gr