Ο ΕΔΕΣ και οι Γερμανοί - Μέρος 3ο

Στρεβλώσεις

Προσεγγίζοντας ξανά το ζήτημα των συγκρούσεων μεταξύ του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ, βασικό συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει ο Διονύσης Χαριτόπουλος είναι ότι οι "συνοριακές" αψιμαχίες και προστριβές ανάμεσα στους δύο αντάρτικους σχηματισμούς δεν έλειψαν ποτέ. Από την άλλη πλευρά, δεκάδες μαρτυρίες πρώην μαχητών και στελεχών του ΕΛΑΣ κατηγορούν τον ΕΔΕΣ και την έναρξη αυτών των συγκρούσεων, ενώ από την πλευρά των απλών μαχητών του ΕΔΕΣ γίνεται ακριβώς το ίδιο. Στην πραγματικότητα, είναι αδύνατο, αλλά και άνευ ουσίας να εντοπίσει κανείς το ποιος και το πότε ξεκίνησε αυτές τις συγκρούσεις, καθώς η γενικότερη εικόνα για τις δύο οργανώσεις είναι συγκεκριμένη και δεν προκύπτει μονάχα από τέτοια στοιχεία. Ο ΕΛΑΣ, με όλα του τα λάθη και τις αστοχίες αποτέλεσε έναν λαϊκό στρατό που αντιλαμβανόταν τον κίνδυνο των Βρετανών στην "διάδοχη κατάσταση" μετά την Απελευθέρωση, ενώ ο ΕΔΕΣ ένας στρατός με εμφανή στόχευση στη διατήρηση της αστικής τάξης στην απελευθερωμένη Ελλάδα, με τις "ευλογίες" των Βρετανών.

Όπως δε παραθέσαμε και παραπάνω, οι σχέσεις Ζέρβα - Γερμανών έχουν αποδειχθεί από πλειάδα ερευνητών και ακαδημαϊκών.

Ξανά πίσω στο 1943, οι πληροφορίες σχετικά με τις επαφές και τις συμπράξεις του Ζέρβα και των Γερμανών δεν παρέμειναν μυστικές για μεγάλο διάστημα και γρήγορα έγιναν γνωστές και στα επιτελεία του ΕΑΜ, του ΕΛΑΣ και του ΚΚΕ. Ο Ζέρβας και το έμπιστο επιτελείο του έσπευσαν να διασκεδάσουν τις κατηγορίες του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ που τους χαρακτήριζε ως "εσμό τεράτων και προδοτών" παράγοντας σειρά ψευδών κατηγοριών και "ντοκουμέντων", τα οποία το μετέπειτα εμφυλιακό κράτος, θα αξιοποιήσει στο έπακρο.

Για παράδειγμα, για τη μάχη στο Βουργαρέλι στις 31/10/1943, στην οποία αναφερθήκαμε και προηγουμένως, γράφει ο στρατηγός Ζέρβας:

"Την 31η δε Οκτωβρίου, του 1943 τα πυρά των ναζιστών και των κομμουνιστών (ΕΑΜ-ΕΛΑΣ) διασταυρούνται εις τον χώρον της Νεράιδας της Δυτικής Θεσσαλίας". 

Ξεχνά προφανώς ο στρατηγός το σε ποιους οφείλει τη μακροημέρευσή του.

Παράλληλα, ο υπασπιστής του Ζέρβα και "πρωταθλητής" των στρεβλώσεων και των ανακριβειών, Μυριδάκης θα συμπληρώσει:

"Τα εξημερώματα της 31ης Οκτωβρίου ευρέθησαν αι εθνικαί δυνάμεις περικυκλωμέναι και βαλλόμεναι πανταχόθεν από Γερμανούς και ελασίτας. Από τας 6:30 το πρωί, τα πυρά των δύο και συγχρόνως βαλλόντων εχθρών των εθνικών ομάδων πίπτουν διασταυρωμένα επ' αυτών. Στιγμάς μαύρας, στιγμάς τραγικάς και φρικώδεις επέρασαν οι κακή τη μοίρα παρευρεθέντες εκεί". (Μιχάλης Μυριδάκης, Αγώνες της φυλής: η εθνική αντίστασις ΕΔΕΣ-ΕΟΕΑ 1941-1944, Αυτοέκδοση, Αθήνα 1948).

Παρόλα αυτά, οι Ζέρβας και Μυριδάκης δεν ήταν μόνοι τους στη Νεράιδα Βουργαρελίου εκείνο τον Οκτώβρη. Κοντά τους βρισκόταν και ο αδέκαστος και αντικειμενικός στρατηγός Β. Καμάρας, στέλεχος του ΕΔΕΣ, ο οποίος αναφέρει:

"Το εκ των υστέρων λεχθέν ότι ο ΕΛΑΣ μας χτύπησε είναι ανακριβές". (Σ. Γρηγοριάδης Η Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας 1941-1974).

Αργότερα και χάρη της υστεροφημίας του στρατηγού Ζέρβα, το ζήτημα του Βουργαρελίου θα επανέλθει στο προσκήνιο. Και πάλι ο στρατηγός Καμάρας, λακωνικά θα απορρίψει με επιστολή του στην εφημερίδα "Ακρόπολις", την εκδοχή της συνεργασίας ΕΛΑΣ και Γερμανών:

"Υπενθυμίζω ότι μετά την διολίσθησιν ημών προς Μελισσουργούς, ήλθον εις επαφήν με τον ΕΛΑΣ, τον οποίον (οι Γερμανοί) κατεδίωξαν προς το Περτούλι, το οποίον και επυρπόλησαν". (Ακρόπολις, 25/01/1974).

Παρόμοιες στρεβλώσεις εντοπίζονται από πλευράς του Ζέρβα και για άλλα περιστατικά, όπως η Μάχη της Αμφιλοχίας, όπου σε τηλεγράφημά του δεν διστάζει να καταλογίσει στον ΕΛΑΣ ανύπαρκτες φρικαλεότητες:

"Απελευθερωτικός στρατός σας εισβάλων πόλιν Αμφιλοχίας έκαυσε εδήωσε και κατέσφαξε άνδρας γυναίκας και αθώα παιδιά Διεμαρτυρήθημεν διά απάνθρωπον δράσιν απελευθερωτικού σας στρατού εις πάντα έχοντα ανθρώπινην συνείδησιν".

Και καθώς οι άμαχοι που σκοτώθηκαν στη μάχη είναι μόλις πέντε, τέσσερις από τους οποίους σκοτώθηκαν από αδέσποτες σφαίρες, ο ΕΛΑΣ του απαντά λακωνικά:

"Απελευθερωτικός μας στρατός μάχεται κατακτητήν και τους εντόποιους συμμάχους του. Απελευθερωτικός μας στρατός μάχεται υπέρ πατρίδος και ουχί υπέρ προδοτών ων ευαίσθητος πάτρων εκηρύχθητε..."

Στην υπόθεση των στρεβλώσεων, ακόμα και άμεμπτα στελέχη του ΕΟΕΑ-ΕΔΕΣ, όπως ο Κομνηνός Πυρομάγλου φαίνεται πως συμμετέχουν, προκειμένου να δικαιολογήσουν δικές τους επιλογές ή στάσεις. Γράφει για παράδειγμα ο Πυρομάγλου, σχετικά με τη μάχη στην Πράμαντα ανάμεσα σε ΕΔΕΣ, ΕΛΑΣ και Γερμανούς, στις 22/10/1943:

"Εζήτησα από τον Κόζιακαν να ενωθούν, έστω και προς στιγμήν, οι αντάρται των δύο οργανώσεων και να αντιμετωπίσουν τον κατακτητήν. Η άρνησις ήτο κατηγορηματική και ιταμή." (Πυρομάγλου, Αντίστασις).

Παρά το γεγονός ότι ο Πυρομάγλου ποτέ δεν κατηγόρησε τον ΕΛΑΣ για συνεργασία με τους Γερμανούς, φαίνεται ωστόσο να ξεχνά ότι αίτημά του προς τον Κόζιακα, τη συγκεκριμένη στιγμή ήταν να εγκαταλείψει ο ΕΔΕΣ την άμυνα της Πράμαντας και να την αναλάβει ο ΕΛΑΣ, δεδομένου ότι διέθετε βαριά όπλα. (Διονύσης Χαριτόπουλος, Άρης ο αρχηγός των ατάκτων, τόμος 3, Τόπος, Αθήνα 2013).

Το ζήτημα ανάμεσα στις δύο οργανώσεις θα διευθετήσει στις 26/10/1943, με επείγουσα διαταγή του το Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ:

"Κύριος εχθρός μας είναι οι Γερμανοί και ενατίον αυτών πρέπει να στρέφονται αι κύριαι ενέργειάι μας. Εάν τμήματα του ΕΔΕΣ συνεργάζονται με τους Γερμανούς εις επιχειρήσεις εναντίον μας, να κτυπηθούν όπως και οι Γερμανοί. Εάν είναι πρόθυμα ενεργήσουν κατά Γερμανών, να μην ενοχληθούν εις προσπάθειαν των ταύτην, αλλά να επιζητηθεί επαφή και συνεργασία διά από κοινού επιχειρήσεις". (ΔΙΣ/ΓΕΣ).

Η εξέλιξη των εκκαθαριστικών και ο Ζέρβας

Μετά τις 10 Νοεμβρίου 1943, ο ΕΔΕΣ έχει σχεδόν ολοκληρωτικά χάσει την κύρια δύναμή του. "Σύνορο", μεταξύ αυτού και του ΕΛΑΣ είναι ο ποταμός Αχελώος και ο Άραχθος, ενώ οι όποιες δυνάμεις του απομένουν βρίσκονται στην περιοχή Λάκκα-Σούλι, ενώ η έδρα του ΕΔΕΣ στα Τζουμέρκα έχει περάσει ολοκληρωτικά στον έλεγχο του ΕΛΑΣ. Όπως γράφει και ο Woodhouse: "Ο Ζέρβας είχε απωθηθεί σε μια μικρή περιοχή της Ηπείρου, όπου οι άνδρες του διατηρούνταν στη ζωή με άφθονες ρίψεις από βρετανικά αεροπλάνα".

Όμως και για το Κλιμάκιο Ηπείρου, του ΕΛΑΣ, η κατάσταση δεν είναι καλύτερη. Τα τμήματά του είναι εξαντλημένα από τις διαρκείς συγκρούσεις με τους Γερμανούς και δεν διαθέτουν ενισχύσεις για να περάσουν τον ποταμό και να διαλύσουν τα υπολείμματα του ΕΔΕΣ. 

Από την άλλη πλευρά, η γερμανική κάλυψη του ΕΔΕΣ και η βρετανική βοήθεια, αλλά και η επί ενάμισι μήνα αδυναμία του ΕΛΑΣ να χτυπήσει τον ΕΔΕΣ, βοηθά το Ζέρβα να ανασυγκροτήσει τη δύναμή του και να προχωρήσει σε νέες στρατολογίες. Γράφει σχετικά ο λοχαγός του ΕΔΕΣ Παπαδάτος:

"Παρά την ολοσχερή διάλυσιν των τμημάτων μας, ουδέποτε είδον τον Ζέρβαν τόσο αισιόδοξον. Χρήστο, μου έλεγε, τώρα οι Άγγλοι θα μας δώσουν ότι τους ζητήσουμε. Όλα θα μας τα δώσουν. Και πράγματι, τα αεροπλάνα έφθαναν τρία τρία κάθε βράδυ." (Φ. Γρηγοριάδης, Αντίστασις).

Παράλληλα, οι Γερμανοί παρέδωσαν στο Ζέρβα έναν αριθμό όπλων. "Η διοίκηση της Ομάδας Στρατιών Ε αποφάσισε να εφοδιάσει ιδιαίτερα δοκιμασμένες εθνικές συμμορίτικες ομάδες με ελαφρά όπλα και πολεμοφόδια". (Sekendorf). 

Γερμανοί και Ζέρβας συνεργάζονται πια αρμονικά. Η εκτίμηση των κατακτητών για το ρόλο του ΕΔΕΣ είναι και ορθή και ρεαλιστική: "Ο σκοπός της αντάρτικης αυτής ομάδας είναι αποκλειστικά η καταπολέμηση του κομμουνισμού στην Ελλάδα, η οποία διεξάγεται με όλα τα μέσα, με την εκμετάλλευση της υποστήριξης τόσο από τους συμμάχους, όσο επίσης και από τα ημέτερα στρατεύματα". (ΔΙΣ/ΓΕΣ, Διονύσης Χαριτόπουλος, Άρης ο αρχηγός των ατάκτων, τόμος 3, Τόπος, Αθήνα 2013).

Ο ΕΔΕΣ είναι εμφανώς το "αγαπημένο παιδί" όλων.

Το παραπάνω επιβεβαιώνει και ο ίδιος ο Ζέρβας σε επιστολή του, στις 20/12/1943:

"Έχομεν οφθαλμοφανή την υποστήριξι των συμμάχων μας, όπως βλέπομεν και την καταδίκην που έβγαλαν και για το ΕΑΜ. Έχομεν απόλυτον την υποστήριξί των. Έως τώρα, μόνο τον μήνα Δεκέμβριον μου ήλθον 32 αεροπλάνα. Έντυσα όλο μου το στρατό και τον όπλισ τελείως". (Ηρακλής Πετιμεζάς, Εθνική Αντίσταση και Κοινωνική Επανάσταση, Ζέρβας και ΕΑΜ, Αυτοέκδοση, Αθήνα 1985).

Φυσικά, ο ευφυέστατος Ζέρβας δεν υπήρχε ποτέ περίπτωση να αναφέρει οποιαδήποτε λέξη για τους Γερμανούς. Αυτό που φροντίζει επιμελώς είναι να μη διαταραχθεί από κάποιον θερμόαιμο ΕΔΕΣίτη η μυστική τους συμφωνία και χωρίς να αποκαλύπτει τους λόγους, συστήνει στους επιτελείς του διαρκώς, αυτοσυγκράτηση. Χαρακτηριστικά, γράφει στο διοικητή του ΕΔΕΣ Ξηροβουνίου:

" Αγαπητέ Αλέκο

Πήρα το γράμμα σου της χθες και σου απαντώ. (...) Μην κάνεις καμιά κουταμάρα και μπλέξεις σε αγώνα με Γεραμνούς διότι το ζήτημα είναι άκρως επικίνδυνο σήμερα, ότε έχομε στα νώτα μας τους εαμίτες, οι οποίοι καραδοκούν μια ευκαιρία για να μας επιτεθούν. (...) Έχομε καιρό για πόλεμο κατά των κατακτητών. Θα τον κάνωμε όταν λάβομεν εντολή των Συμμάχων. Τώρα ούτε μια σφαίρα δεν πρέπει να πέσει διότι ενδέχεται αυτό και μόνον να τους υποχρεώσει να στραφούν εναντίον μας και τότε καταλαβαίνεις τι ζημιά μπορούμε να πάθωμε (...). Αυτό να το τηρήσεις απόλυτα.

Ν. Ζέρβας". (Διονύσης Χαριτόπουλος, Άρης ο αρχηγός των ατάκτων, τόμος 3, Τόπος, Αθήνα 2013).

Παράλληλα, ο Ζέρβας διεξάγει έναν εκετενή πόλεμο προπαγάνδας εναντίον του ΕΛΑΣ, του ΕΑΜ και των στελεχών του. Το Δεκέμβριο του 1943, ο στρατηγός, ακολουθώντας τις υποδείξεις των Βρετανών εγκαινιάζει μια νέα πρακτική αντιπαράθεσης. Μετατρέπει την εμφύλια σύγκρουση σε προσωπική μονομαχία με τον Άρη. Ο στρατηγός προμηθεύεται από την Ασφάλεια της Αθήνας μέσω του Πετιμεζά, το πλούσιο ποινικό μητρώο του Άρη Βελουχιώτη, το τυπώνει σε χιλιάδες αντίτυπα και το σκορπίζει παντού. Ελπίζει πως εάν κατορθώσει να κλονίσει την εμπιστοσύνη των ανταρτών και του λαού στο πρόσωπο του Άρη, τα οφέλη θα είναι μεγάλα. (Διονύσης Χαριτόπουλος, Άρης ο αρχηγός των ατάκτων, τόμος 3, Τόπος, Αθήνα 2013)

Έτσι, ο Άρης κατηγορείται για πλαστογραφία, ψευδορκία, κλοπές και πολλά άλλα που διέπραξε στην προηγούμενη επαναστατική του δράση και φυσικά, για το οτιδήποτε αποτελεί επαναστατικό εύσημο και διώκεται από την αστική τάξη, ως ποινικά κολάσιμο. 

Η προσπάθεια αυτή του Ζέρβα θα πέσει στο κενό. Το γόητρο του Άρη θα παραμείνει ως το τέλος της ζωής του αλώβητο, ενώ ο ίδιος δεν έχει την παραμικρή αμφιβολία για τους εμπνευστές της δυσφημιστικής εκστρατείας: "Αυτά είναι έργα των Εγγλέζων". (Διονύσης Χαριτόπουλος, Άρης ο αρχηγός των ατάκτων, τόμος 3, Τόπος, Αθήνα 2013)

πηγη Κόκκινος Φάκελος